Læknablaðið - 15.09.1997, Page 21

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
565
equinovarus, club foot), hælgengur kiðfótur
(talipes calcaneovalgus). Einnig eru sinabein
(sesamoides) algeng í fótum og valda oft óþæg-
indurn og göngulagstruflunum. Holfótur og il-
sig (pes planus, pes planovalgus) hafa verið
meðal algengustu ástæðna innleggja og sér-
smíðaðs fótabúnaðar barna og unglinga um
langan aldur en almennt má segja að dregið
hafi úr slíkum aðgerðum nú meðal annars
vegna aukinnar fjölbreytni í framboði á skóm
gerðum fyrir allar algengustu stöðuskekkjur á
fótum.
I smáliðum fótarins verða einnig slitgiktar-
breytingar sem valda göngulagstruflunum og
starfrænum skekkjum, klökkvi í bátsbeini hef-
ur áður verið nefndur. Ymiss konar sársauka-
ástand í þverboga ristar (arcus pedis transver-
salis) og langboga fótar (arcus pedis longitud-
inalis) er algengt, ekki síst hjá eldra fólki.
Hlaupbelgir (ganglion) og iljarvörtur eru
sömuleiðis algengar ástæður göngulagstrufl-
ana, þær síðarnefndu oftar hjá börnum. Al-
gengustu göngulagstruflandi lýti á tám eru kið-
tá, stórutáarskekkja, sem er algengari hjá kon-
um frá miðjum aldri, og hamartá, sem er föst
beygja (flexion) í kjúkulið táar vegna ósam-
ræmis milli átaks beygju- og réttisina. Slitgikt
og þvagsýrugikt eru algengir kvillar í smáliðum
fóta, klökkvi í ristarbeinshöfði hefur áður
verið nefndur. Oft má gera sér betur grein fyrir
hvers kyns fótarmein er um að ræða með því að
skoða skóslit sjúklings, staðsetningu siggmeina
á fóturn auk göngulagstruflana en allt þetta er
oft sýnilegt áður en merki um kvillann koma
fram til dæmis á röntgenmyndum.
Sitthvað fleira mætti tína til en hér verður
látið staðar numið með kvilla í berandi hluta
stoðkerfis sem valdið geta göngutruflunum.
Að lokum er vert að minnast göngulagstrufl-
ana af óbeinum orsökum eða vegna sjúkdóma
sem ekki eru sérstaklega tengdir slíkum trufl-
unum. í því sambandi má enn nefna giktsótt. í
stórri rannsókn sem gerð var í Tyrklandi (22)
og tók til 228 barna sem fengu giktsótt, reynd-
ust 100 hafa liðbólgur eingöngu 40 Sydenhams
fettur eingöngu, en 24 höfðu bæði liðbólgu og
hjartabólgu. Við nánari könnun á taugaein-
kennum hjá 815 krabbameinssjúklingum (23)
höfðu 45% meinvörp í taugakerfi og algeng-
ustu einstöku klínísku einkennin sem fundust
voru bakverkir hjá rúmlega 18%. Slík einkenni
valda oft göngulagstruflunum, sér í lagi þar
sem oft var um utanbasts- (epidural) meinvörp
að ræða hjá áðurnefndum sjúklingum. Göngu-
lagstruflanir vegna hálsmænurýrnunar (cer-
vical spondylotic myelopathy, áður nefndar í
kaflanum um göngutruflanir aldraðra) hjá
eldra fólki eru vel þekktar, ekki síst végna
tilhneigingar til dettni og beinbrota af þeim
sökum (24). Ofhreyfing liða (hypermobility)
er stundum ástæða göngulagsröskunar og má
þar nefna ættgenga sjúkdóma svo sem Marfans
heilkenni (25) og ýmsar litningaraskanir.
Klínísk skoðun sjúklinga með
göngutruflanir
Vert er að hafa í huga að vel gerð, skipuleg
almenn líkamsskoðun, ásamt almennri tauga-
kerfisskoðun leiðir oft til uppgötvunar sjúk-
dóms. Best er að skoða göngulagið þegar sjúk-
lingur gengur inn í skoðunarherbergið. Hann
veit ekki að um skoðun er að ræða og vandar
sig því ekki. Einkum skal athuga eftirtalin atr-
iði:
a. Almenn skoðun á líkamsstöðu: Hreyfir
sjúklingurinn höfuð, bol og efri líkamshluta á
eðlilegan hátt? Þetta atriði getur greint á milli
staðbundinnar truflunar í neðri útlimum og
gangtruflana af völdum annarra sjúkdóma. Er
líkamsstaðan eðlileg, sjúklingurinn uppréttur
með höfuðið fram eða er hann hokinn og hall-
ast fram eins og við utanstrýtusjúkdóma?
Sveiflast handleggir frjálst með hliðum eða
hreyfast þeir ekki eins og sést við Parkinsons
sjúkdóm? Gengur og stendur sjúklingurinn
breiðspora? Breiðspora gangur sést í hnykil-
truflun og við stöðuskynstap, en einnig við
ennisblaðatruflun og tap á jafnvægi.
b. Skoðun á einkennum göngulagsins: A
sjúklingurinn erfitt með að byrja hreyfinguna,
dragast fætur með jörðu eða hefur hann hröð-
unargöngulag, líkt og sést við Parkinsons sjúk-
dóm? Eru fæturnir líkt og límdir við jörðu líkt
og við ennisblaðatruflun? Hreyfast fæturnir
frjálslega eða eru hreyfingarnar stífar? Er
hrynjandi hreyfingarinnar eðlileg? Eru skrefin
jöfn, regluleg eða óregluleg, of stutt eða eðli-
leg? Lyftir sjúklingurinn fótunum óeðlilega
hátt eins og sést við dálkstaugarlömun eða
stöðuskynstap? Er hraði göngulagsins eðlileg-
ur? Hægfara gangur er einkennandi fyrir djúp-
hnoðasjúkdóma en sést einnig við slæmt sling-
ur eða spastískar lamanir. Hlífir sjúklingur
ganglimi við álagi vegna sársauka?
c. Sérstök próf í uppréttri stöðu: Sjúklingar