Læknablaðið - 15.09.1997, Blaðsíða 19

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
563
framan) eða afleiðing illa gróins beinbrots á
lærhnútusvæði. Önnur venjuleg ástæða helti í
þessum flokki er bólga eða sýking í lærhnútu
eða lærhnútubelg (bursa trochanterica).
Varðandi göngulagstruflanir vegna kvilla á
mjaðmarsvæði má að lokum nefna nokkur atr-
iði sem stundum valda því að sjúklingar kvarta
um einkenni frá mjöðmum þó svo að um til
dæmis brjósklos í mjóbaki, kviðarhols- eða
kviðveggjareinkenni reynist síðan um að
kenna. Um æðaþrengsli getur einnig verið að
ræða í vissum tilvikum. Lúmskt getur það til
dæmis verið er botnlangabólga eða ígerð
(abscess) eða bólga í eggjaleiðara koma ein-
ungis fram hjá barni sem helti.
C. Kvillar í læri eða hné: Göngulagstruflun-
um vegna kvilla í læri eða hné má á sama hátt
og truflunum vegna kvilla á mjaðmarsvæði
skipta í einkenni sem stafa beint af áhrifum
vefjarsköddunar í sjálfum liðnum og einkenni
sem stafa af aðlægum breytingum. Sjúkdómar í
læri eru tvenns konar, annars vegar sýkingar
svo sem bráð eða langvinn beinbólga (osteo-
myelitis) og æxli, góðkynja eða illkynja. Kvill-
um í sjálfum hnéliðnum má einnig skipta í tvo
flokka, bólgur og sýkingar í þeim fyrri og afl-
fræðilegar truflanir í hinum síðari. Af helstu
bólgum má nefna slitgikt og iktsýki, sjaldgæfari
bólgur eru liðabólgur við dreyrasýki, taugalið-
kvelli (neuropathic arthritis, neuropathic art-
hropathy), en venjulegri, sérstaklega meðal
yngri kvenna, er brjóskmeyra (chondromala-
cia), oftast í liðfleti hnéskeljar. Aflfræðilegar
truflanir í hnélið orsakast oftast af rifnum lið-
þófa, disklaga liðþófa (discoid lateral men-
iscus), liðmús (oftast laus flaga úr liðþófa),
flysjuklökkva (osteochondritis dissecans) eða
(endurteknu) liðhlaupi hnéskeljar. A síðari ár-
um eru krossbandaslit orðin algengari vegna
aukinnar íþróttaþátttöku og hefur handknatt-
leikur því miður tekið allmikinn toll. Pað er því
ekki óalgengt að finna óstöðugleika með
fremri skúffuhreyfingu hjá yngra fólki. Helstu
utanliðarástæður göngutruflana um hnélið eru
lýti svo sem njórahné (genu varum), kiðhné
(genu valgum) eða skaddanir á liðböndum og
af sömu ástæðum og finna má Iangvinnar af-
leiðingar krossbandaskaddana má nú oft finna
hliðaróstöðugleika um hné vegna skaddana á
hliðarliðböndum (ligamentum collaterale gen-
us). Sköflungshrjónubólga (Osgood-Schlatt-
er’s disease) hefur þegar verið nefnd og er
oftast afleiðing sköddunar eða sjúklegs álags.
Hér má einnig nefna bólgu í hnéskeljarbelg
(prepatellar bursitis) og blöðrumyndun í hnés-
bót (popliteal cyst).
Algengustu aðgerðir síðari ára vegna ofan-
greindra sjúkdóma og skaddana í hnéliðum eru
vegna slitgiktar, slits á fremra krossbandi og
vegna liðþófaraskana af ýmsu tagi. Göngu-
vandkvæði vegna rangs álagsöxuls um hné hafa
einnig verið talsvert algeng ástæða skurðað-
gerða (lateral og medial release) en virðast nú
aftur á undanhaldi vegna misjafns árangurs.
Rannsóknir á göngulagi (gait research) hafa á
undanförnum árum einna mest verið notaðar
að því er hnén varðar og í nýlegri yfirlitsgrein
(20), þóttu göngulagsrannsóknir hafa skilað
hvað mestu sem klínískt tæki til kannana á
árangri skurðaðgerða, nýrra tækja og tækni.
D. Truflanir frá fótlegg, ökkla og fæti:
Göngulagstruflunum vegna kvilla og skaddana
í fótlegg, ökkla og í fæti má á sama hátt og áður
skipta í nokkra flokka og ef byrjað er á fótlegg
má nefna algenga sköddun sem er hásinar-
bólga eða afleiðing hásinarslits að hluta eða að
öllu leyti. Þrátt fyrir að regla er að gera aðgerð
á hásinarsliti verður helti oft viðvarandi. Sýk-
ingar eru helstar bein- og mergbólga (osteomy-
elitis), bráð eða langvinn æxli í beini og mjúk-
hlutum geta verið bæði góðkynja og illkynja og
algengri hjá yngra fólki. Blóðþurrðarheltiköst
(claudicatio intermittens) er einnig vert að
hafa í huga hjá eldra fólki, sem stundum getur
ekki gert sér grein fyrir því hver ástæða verkja
og þar með helti er. í ökklalið getur verið um
alla sams konar kvilla að ræða og finna má í
öðrum liðum svo sem slitgikt, iktsýki, graftar-
sýkingar, dreyrasýkibólgu og taugaliðkvelli. í
ökklalið er þó þvagsýrugiktarbólga algengari
en ofar í berandi liðum. í liðagikt hjá börnum
verða ökkla- og fótaliðir oft aflaga. Algengustu
skekkjur eru þá ilsig (pes valgoplanus), holfót-
ur (pes cavus), hælfótur (pseudocavus), ham-
artá stórutáar (bogintá, hallux flexus), stíftá
(hallux rigidus), kiðtá (hallux valgus) og inn-
skeifa (forefoot adduction) (21). Eftir liðhlaup
og tognanir er liðskekking (subluxatio) einnig
algengari en í öðrum berandi liðum og getur
valdið vítahring varnarviðbragða með helti.
Bólga í hásin og þó kannski fremur hin öllu
algengari sinaslíðursbólga og Akkilesar belg-
bólga við hásin eru algengar ástæður göngu-
truflana hjá íþróttafólki og skokkurum.
Þegar niður í fótinn er komið verða lýti (def-
ormities) algengari, svo sem njórafótur (talipes