Læknablaðið - 15.09.1997, Blaðsíða 18

562
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
ásamt rófubeinsverk (coccygodynia), er tals-
vert algeng ástæða aflfræðilegrar göngulags-
truflunar frá baksvæði.
Beingisnun (osteoporosis) getur verið óbein
ástæða göngulagstruflana sem og hryggiktar-
bólga í spjaldliðum.
Hreyfingar mjaðmargrindar hafa mikil áhrif
á göngulag manna. I rannsókn sem gerð var á
18 frískum sjálfboðaliðum, 14 körlum og fjór-
um konum á aldrinum 25 til 37 ára (14), kom í
ljós samband milli skreflengdar, gönguhraða
og líkamshæðar viðkomandi auk þess sem lóð-
réttar pendúlhreyfingar mjaðmargrindarinnar
og snúningshreyfingar hennar urn lóðöxul voru
mjög einstaklingsbundnar. Olli þetta mjög
misjöfnu álagi á bak og mjaðmarliði sem þótti
líklegt til að hafa veruleg áhrif á tilurð margs
konar kvilla á þessum svæðum sem og á til-
dæmis endingu gerviliða í mjöðmum.
Truflanir á göngulagi vegna sjúkdóma í
mjaðmarliðum, hnjám, ökklum og fótum stafa
mjög af varnarviðbrögðum víð álagssársauka. I
könnun sem gerð var á sambandi milli hreyfi-
skerðingar í berandi liðum (locomotor disabili-
ty) og sársauka í sömu liðum (15) hjá um 5000
körlum og konum eldri en 55 ára kom í ljós að
sársauki var til staðar í að minnsta kosti einum
þessara liða hjá 20% karla og 35% kvenna.
B. Göngulagstruflanir vegna kvilla í mjaðm-
arliðum: Þessum truflunum má skipta í tvo
flokka, annars vegar truflanir vegna brenglun-
ar í liðnum sjálfum og hins vegar truflanir af
öðrum toga á mjaðmarsvæði. I fyrri flokknum
eru meðfæddar tilfærslur (congenital disloca-
tions), sem þó hefur fækkað mjög vegna betri
og markvissari klínískrar greiningar á fyrstu
dögum eftir fæðingu. Ganglimsstytting með
helti af þessu tagi er allt að fimm sinnum al-
gengari hjá stúlkubörnum en drengjum.
Hálahimnubólga hjá börnum (transient ar-
thritis, traumatic synovitis) er skammvinn
ástæða takmarkaðrar hreyfigetu í mjaðmarliði
ásamt helti hjá börnum og er orsök oftast óviss
en stundum meiðsl. Oftast er um drengi að
ræða innan 10 ára aldurs og mikilvægt er að
greina þennan sjúkdóm frá Calvé-Perthes
mjaðmarliðbeinbólgu (osteochondritis de-
formans coxae juvenilis, coxa plana og fleiri),
sem einnig veldur helti hjá ungum börnum,
oftast yngri börnum en fá hálahimnubólgu, en
hjá hinum síðarnefndu er dreifing jafnari milli
kynja. Aðrir bólgusjúkdómar eru einangraðar
liðsýkingar (pyogenic arthritis), berklalið-
bólga, sem nú er mjög sjaldgæf, og slitgikt sem
nú er orðin algengasta ástæða liðskipta í
mjöðmum hjá eldra fólki.
Ástæða er til að staldra sérstaklega við slit-
gikt í mjöðm vegna þess hve algeng hún er. I
rannsókn sem gerð var á 72 sjúklingum fyrir
liðskipti í mjöðm (16) (meðalaldur 64 ár, 51%
karlar) kom í ljós að mikilvægasta ástæða óskar
um liðskipti var gönguerfiðleikar ásamt verkj-
um á daginn. I göngulagsrannsókn sem gerð
var á fjórum einstaklingum (með viðmiðunar-
hóp) (17), sem gengust undir liðskipti vegna
slitgiktar í mjöðm, kom í ljós að verulegur
munur var á álagi/aflfræði þess mjaðmarliðar
sem ekki gekkst undir aðgerð og samsvarandi
liðar hjá einstaklingum úr viðmiðunarhópnum
en auk þess var álag í hnéliðum viðkomandi
einnig afbrigðilegt. Þetta sýnir raunar aðeins
að í líftækni/lífaflfræði mannslíkamans er
sterkt samhengi í hinum berandi hluta hans.
Iktsýki er sjaldgæfari í mjaðmarliðum en í
flestum öðrum liðum en einkenni hennar þeim
mun alvarlegri fyrir sjúklinginn. I þessu sam-
bandi má geta þess að við iktsýki í börnum
(juvenile chronic arthritis) eru einkenni oft
óljós og lúmsk, börn koma ekki sársauka sín-
um á framfæri og sjúkdómurinn uppgötvast
einungis er eftirtektarsamir foreldrar eða ætt-
ingjar koma auga á göngutruflun sem stafar af
ósjálfráðri tilhneigingu barnsins til að setja
gangliminn í sársauklausa stöðu í álagi. Þannig
verður til vítahringur sem getur leitt til varan-
legrar skemmdar og bæklunar (18). Mikilvægt
er að gera sér grein fyrir einkennum iktsýki í
mjaðmarliðum þar sem árangur aðgerða fer
meðal annars eftir því hve aðrar skemmdir eru
orðnar miklar. Við hraða aukningu klínískra
einkenna svo sem helti vegna sársauka, ekki
síst hjá eldra fólki, er sérstaklega mikilvægt að
hefja markvissa greiningu sjúkdómsins (19).
Hvað varðar ástæður göngulagstuflana vegna
breytinga í sjálfum mjaðmarliðnum er að lok-
um vert að nefna kastlos í lærleggshöfði (adol-
escent coxa vara, epiphysial coxa vara), þegar
los af óþekktri ástæðu verður í svokallaðri
kastrák, vaxtarlínu, oftast hjá táningum. Um
helmingur þeirra reynist síðan hafa einhverja
hormónatruflun við frekari rannsóknir.
Helstu ástæður göngulagstruflunar af
ástæðum utan en þó við mjaðmarliði eru
mjaðmarsig (coxa vara) en þetta ástand getur
verið meðfætt er lærleggshálsinn beingerist
ekki á eðlilegan hátt, áunnið kastlos, (sjá að