Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Blaðsíða 33

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
33
Girish Hirlekar
Um svæfíngar
Lengi hef ég verið að velta fyrir mér svæfing-
um, deyfingum og skurðaðgerðum sem gerðar
voru í gamalli tíð. Hvernig aðstæður voru og hver
árangurinn var eftir skurðaðgerðir hér á norður-
slóðum á hjara veraldar. Þar sem kuldi var, sam-
gönguerfiðleikar, lélegur húsakostur, rafmagns-
leysi og ýmsir aðrir örðugleikar sem nú heyra
sögunni til.
Svæfingafræði er reyndar ekki gömul grein. Al-
mennt er talið að svæfingar hefjist með sýningu
fyrir lækna á Massachusetts General Hospital í
Boston 16. október 1846 þegar William Morton
eter-svæfði sjúkling í fyrsta sinn við meiriháttar
handlæknisaðgerð. Það var þá sem doktor Warr-
en, sá er aðgerðina framkvæmdi, sagði við áheyr-
endur að aðgerð lokinni þessu fleygu orð: „Herr-
ar mínir, þetta er enginn hégómi. “ Það er enn deilt
um hverjum beri heiðurinn að vera talinn upp-
hafsmaður svæfinga því Crawford Long efnafræð-
ingur byrjaði að nota eter til svæfinga 1842 en
hann birti ekkert opinberlega um aðferð sína fyrr
en 1849 og þess vegna hlaut hann ekki almenna
viðurkenningu. Afturá móti notaði Horace Wells
glaðloft til tanndráttar í nokkur ár en þegar hann
fór til Boston árið 1844 í þeim tilgangi að sýna
glaðloftssvæfingu, þá mistókst svæfingin ein-
hverra hluta vegna.
Fregnir frá Boston bárust eins og eldur í sinu
um allan heim. Fyrstu aðgerðirnar voru gerðar 21.
nóvember 1846 í London af prófessor Liston, 16.
janúar 1847 í París af prófessor Malgaigne og 4.
mars 1847 á Ríkisspítalanum í Kristjaníu af pró-
fessor Chr. Heiberg og var hún gerð á heilbrigð-
um manni en hann svaf áfram allt til næsta morg-
uns. Vaknaði hann þá hress að öðru leyti en því,
að hann hafði þyngsli yfir höfði. S. E. Larsen
yfirskurðlæknir á Almenna spítalanum í Kaup-
mannahöfn svæfði um líkt leyti fyrsta sjúklinginn í
Danmörku með eter.
Þann 10. nóvember 1847 var byrjað að nota
klóroform og var það prófessor John Simpson í
Edinborg. Klóroform lofaði góðu og var aðal-
svæfingarlyfið í um það bil í hálfa öld.
Höfundur er sérfræðingur í svæfingalæknisfræði.
Hvernig voru íslendingar í stakk búnir
að taka upp þessar læknisaðferðir
Aðalerfiðleikarnir voru þá að hér voru engin
sjúkrahús, engar kennslustofnanir fyrir lækna og
engin læknatímarit. Af öllu þessu leiddi, að lækn-
isfræðin stóð hér á frumstæðu stigi, eftir því sem
gerðist í nálægum löndum. Eg vil hér nefna tvo
lækna er störfuðu á Akureyri og voru í læknanámi
í Kaupmannahöfn á þessum tíma. Það voru þeir
Eggert Johnsen fjórðungslæknir í Norðlendinga-
fjórðungi 1832 og Jón Finsen héraðslæknir í aust-
urhéraði Norðuramtsins 1856. Jón Finsen kom til
Akureyrar og tók við embætti sínu 13. júní 1856.
Hann er fyrsti íslenski læknirinn sem notar klórof-
orm við skurðaðgerð hér á landi. Er þá sennilega
stúlka sú 15 ára að aldri, sem Jón Finsen telur á
undan öðrum hinna svæfðu sjúklinga sinna, hinn
fyrsti Islendingur sem slíkan náðarblund hlaut hér
á landi. Aðgerðin var að fjarlægja sull sem var á
vinstra herðablaði stúlkunnar og var stór eins og
hænuegg. Ekki er vitað um nafn hennar. Þetta
mun hafa verið á tímabilinu júní til desember
1856.
Aftur á móti gaf Guðmundur Hannesson út á
Akureyri 1902-1904 Læknablaðið sem hann
handskrifaði, hektograferaði í nokkrum eintök-
um og sendi starfsbræðrum sínum á Norður- og
Austurlandi. Þetta var fyrsta læknablaðið sem
kom út á Islandi. Þar skrifar hann um klóroform-
svæfingu. Þar er mjög nákvæm lýsing á hvernig
hægt er að nota klóroform og segir hann frá sinni
eigin reynslu. Segir meðal annars:
„Aðferðin er þannig að sjúklingur hallar sér aftur
á bak í stól, hetta er lögð yfir andlitið og 50-80
dropar af klóroform er látnir drjúpa á sjúkling í
einni strikk lotu. Skurðaðgerðin er gerð strax á
eftir og allt þetta tekur 1-2 mín. og sjúklingur er
óðara samur og jafn. “ Hann segir:
„Ég hef oft notað þessa aðferð aleinn en miklu
þœgilegra að hafa annan til þess að gefa klóro-
form, annars getur skurðlœknir komið ofseint og
er þetta þá unnið fyrirgýg. Hvencer tilfinningaleysi
kemurfer ekki alveg eftir dropatalinu. Sumirþola
meira, aðrir minna. Þegar það byrjar verður sjúk-
lingurinn eins og utan við sig og er þá tœkifœrið
gripið samstundis, en nákvœmara verður þetta að