Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Qupperneq 64

64
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Jónas Franklín
Krabbameinsleit á Akureyri í
aldarfjórðung
Leitarstöð Krabbameinsfélags íslands, nefnd
Leitarstöð B var formlega opnuð 29. júní 1964 í
húsi félagsins við Suðurgötu í Reykjavík. Var þar
með hafin reglubundin leit á íslandi að krabba-
meini í leghálsi og forstigum þess. Áður hafði
félagið rekið Leitarstöð A frá árinu 1957 í Heilsu-
verndarstöðinni við Barónsstíg, en þar var fólk án
sjúkdómseinkenna skoðað í þeim tilgangi, að
leita að krabbameini. Rekstri Leitarstöðvar A var
formlega hætt í árslok 1972. Leit að brjósta-
krabbameini hjá konum sem komu í leghálsskoð-
un í Leitarstöð B hófst svo árið 1973.
Skipulögð krabbameinsleit á Akureyri hófst 18.
ágúst 1969 og veitti Bjarni Rafnar yfirlæknir henni
forstöðu. Krabbameinsfélag Akureyrar annaðist
rekstur leitarinnar á Akureyri fyrstu árin, allt þar
til Heilsuverndarstöð Akureyrar tók við rekstrin-
um á miðju ári 1979. Heilsugæslustöðin á Akur-
eyri yfirtók svo reksturinn 1. janúar 1985.
I fyrstu fór krabbameinsleitin á Akureyri fram í
húsnæði Heilsuverndarstöðvarinnar, en á haust-
mánuðum 1974 var leitin flutt í Hafnarstræti 95,
fjórðu hæð, í hið nýja húsnæði Kaupfélags Eyfirð-
inga. Krabbameinsfélag Akureyrar barðist þá í
bökkum við að halda rekstri leitarstöðvarinnar
gangandi og fékk þá þennan stuðning frá FSA, er
hafði tekið framangreinda húseign á leigu. Sök-
um rekstrarerfiðleika krabbameinsfélagsins var
félagið aldrei krafið endurgjalds fyrir leigu, raf-
magn né ræstingu á húsnæðinu, þau ár sem leitin
var rekin á vegum félagsins í húsnæði kaupfélags-
ins. Vegna þessara rekstrarörðugleika var Heilsu-
verndarstöð Akureyrar fengin til að taka við
rekstrinum á miðju ári 1979. Gengu þá ofangreind
leigukjör í erfðir það er að segja leitarstöðin fékk
að halda áfram starfsemi sinni í ofangreindu hús-
næði endurgjaldslaust.
Heilsugæslustöðin á Akureyri tók svo við
rekstrinum 1. janúar 1985 eins og fyrr greinir og
fluttist krabbameinsleitin í húsnæði hennar 1. júní
1985. Bjarni Rafnar yfirlæknir, Rósa Gunnars-
dóttir hjúkrunarfræðingur og Heba Ásgrímsdótt-
ir ljósmóðir voru fyrstu starfsmenn krabbameins-
leitarinnar á Akureyri og starfa þær Rósa og
Heba enn við leitina hér á Akureyri, en Bjarni
Rafnar hætti hér störfum árið 1989, er hann flutt-
ist suður til Reykjavíkur og starfar hann nú við
krabbameinsleitina í Skógarhlíð þrjá daga í viku.
Bjarni, Rósa og Heba eru því með elstu starfs-
mönnum krabbameinsfélagsins.
Þegar leitarstarfið hófst á Akureyri var Jóhann
Þorkelsson héraðslæknir formaður Krabba-
meinsfélags Akureyrar, en hann hafði þá verið
formaður félagsins allt frá stofnun þess 21. nóv-
ember 1952. Rósa Gunnarsdóttir hjúkrunarfræð-
ingur var gjaldkeri og Jónas Thordarson endur-
skoðandi og báru þau uppi hitann og þungann af
rekstri leitarinnar fyrsta árið. Þóroddur Jónasson
héraðslæknir tók svo við formennsku í félaginu af
Jóhanni Þorkelssyni árið 1970 og eftir það sá hann
ásamt Jónasi Thordarsyni um rekstur leitarinnar
allt þar til Heilsuverndarstöðin á Akureyri tók við
rekstrinum sumarið 1979 og má raunar segja, að
Jónas Thordarson sem þá var reikningshaldari
fyrir félagið, hafi verið raunverulegur fram-
kvæmdastjóri leitarinnar. Þóroddur Jónasson lét
af formennsku í félaginu 1979 og við tók Guðný
Pálsdóttir húsfrú á Akureyri.
Leitarstarfið fór vel af stað á Akureyri og voru
skoðaðar 709 konur á þeim fjórum mánuðum,
sem stöðin starfaði fyrsta árið og svaraði það til
68% þeirra kvenna, sem kallaðar voru til skoðun-
ar. Fyrsta heila árið sem leitin starfaði á Akureyri
var gert stór átak við leitina og skoðaðar alls 1334
konur, en það varð svo til þess, að aðsóknin dróst
saman næstu tvö árin. Eftir það hélst mætingin í
leitina nokkuð jöfn og voru að jafnaði skoðaðar
800 - 900 konur árlega allt fram til ársins 1982, er
annar kvensjúkdómalæknir var ráðinn til starfa á
Akureyri, en þá var gert stórátak við leitina og
tók mætingin kipp og voru það árið skoðaðar 1315
konur á Akureyri. Næstu fimm árin var aukið við
þjónustuna og farið til Dalvíkur og Ólafsfjarðar
og voru þá að jafnaði skoðaðar 1400-1600 konur
árlega.
Höfundur er sérfræðingur í kvenlækningum.