Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Qupperneq 58

58
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Haraldur Hauksson
Viðfangsefni æðaskurðlækna
Æðaskurðlækningar eru viðurkenndar sem
undirgrein almennra skurðlækninga á íslandi.
Saga æðaskurðlækninga er ekki löng. Það eru
eiginlega ekki nema 40 ár síðan menn byrjuðu að
fást við skurðaðgerðir á slagæðum að einhverju
marki. Sá merki æðaskurðlæknir De Bakey frá
Bandaríkjunum sem var einn af frumkvöðlunum
sagði skemmtilega frá sínu starfi og reynslu á
ráðstefnu í Svíþjóð fyrir nokkrum árum. Hann
þakkaði meðal annars konu sinni fyrir að gefa sér
hugmynd í verslunarferð þegar hún keypti á hann
nælonskyrtu og lofaði mjög hve sterkt og ending-
argott þetta efni væri. Þar með var hann rokinn
með nælonskyrtuna og byrjaði rannsóknir á gerfi-
æðum úr næloni og skyldum efnum. Síðan hefur
þróunin orðið mjög hröð.
Ég mun í eftirfarandi máli fjalla stuttlega um
helstu viðfangsefni æðaskurðlækna nú á dögum.
Eins og flestir vita skiptast æðar líkamans í
slagæðar sem flytja blóðið súrefnisríkt frá hjart-
anu út til vefja líkamans þar sem það er notað til
brennslu (efnaskipta), og bláæða sem flytja blóð-
ið frá vefjum líkamans til hjartans súrefnisfátækt
en í staðinn hlaðið koltvísýringi. Hjartað dælir svo
blóðinu til lungnanna sem við öndunina sjá um að
hlaða blóðið aftur súrefni en losa það við koltví-
sýringinn og þannig heldur þessi eilífa hringrás
áfram.
Slagæðar eru þykkari með hringvöðvalag sem
gerir þær hæfar til að púlsera í takt við hjartað og
hjálpa þannig til við að pumpa blóðinu áfram.
Bláæðarnar eru aftur á móti margar með blöðkur,
svokallaðar lokur sem gefa aðeins eftir í eina átt ef
þær eru í lagi. Þetta stuðlar að blóðflæði til hjart-
ans þó upp á við sé (frá fótum). Sá bláæðasjúk-
dómur, sem algengast er að skurðlæknar séu
beðnir að gera við, eru æðahnútar. Æðahnútar
verða til til dæmis þegar áðurnefndar lokur gefa
sig í grunnu bláæðum fótann. Það þýðir að meiri
þrýstingur verður á æðavegginn og æðarnar víkka
og verða hlykkjóttar. Það getur valdið þreytu,
þrýstingstilfinningu og jafnvel bjúg. Seinna á æf-
Höfundur er sérfræðingur í æðaskurðlækningum.
inni geta komið sár ef mikil og langvarandi
bláæðabilun er til staðar. Aðgerð felst í að nema á
brott bilaðar grunnar bláæðar (æðahnútana) og
binda fyrir tengingar þeirra við djúpu bláæðarnar.
Nóg er eftir af bláæðum til að sinna hlutverki sínu.
Slagæðaaðgerðir eru yfirleitt flóknari og á
verksviði æðaskurðlækna eða hjartaskurðlækna
þegar um er að ræða kransæðar hjartans. Æða-
kölkun er slagæðasjúkdómur sem ósjaldan leiðir
til aðgerðar. Mesta hættu á æðakölkun hafa stór-
reykingamenn og þeir sem hafa haft sykursýki
lengi, eða hækkaða blóðfitu. Sérstaklega ef hið
svokallaða „slæma kólesteról" (VLDL) er hátt en
„góða kólesterólið“ (HDL) er lágt. Æðakölkun
byrjar sem útfelling blóðfituefna undir æðaþelið,
innsta lag æðarinnar, sem smám saman umbreyt-
ist í kalk og þrengir smám saman æðina og lokar
henni. Einnig getur annað gerst í vissum æðum
líkamans svo sem aðalslagæðinni (ósæðinni) sem
gengur frá hjartanu niður með hryggnum þar til
hún skiptist í hæð við naflann í slagæðar niður í
sinn hvorn fót. Æðakölkunin getur valdið veik-
leika í æðaveggnum á ósæðinni þannig að hún
víkkar smám saman og æðagúll (aneurysma)
myndast. Æðagúll getur að lokum brostið og er
sjúklingi þá bráður bani búinn.
Osæðargúl er hægt að greina með ómskoðun í
dag og fylgjast með stærð hans en yfirleitt er talið
ráðlegt að framkvæma aðgerð þegar ósæðargúll í
kviðarholi er orðinn 5 cm víður (ósæðin er venju-
lega innan við 3 cm víð). Svona æðagúlar eru mjög
lúmskir og þurfa ekki að gefa nein einkenni fyrr
en þeir eru um það bil að bresta. Æðakölkun sem
veldur þrengingu/lokun gefur hins vegar alveg
ákveðin einkenni. Raðað eftir alvarleika eru
einkennin eftirfarandi:
1. Heltiköst (Claudicatio intermittens). Sjúk-
lingur fær krampakenndan verk í kálfa eftir
ákveðna gönguvegalegd (til dæmis 100-200 m),
sem hverfur eftir stutta hvíld. Svíar nota mjög
lýsandi heiti „fönstertittarsjukan" um þetta
ástand, það er sjúklingur stoppar óeðlilega oft og
lítur í búðarglugga því þá líður verkurinn hjá og
hann getur haldið áfram.
2. Hvfldarverkur. Sjúklingur fær sáran verk í
fót er hann liggur, einkum á nóttunni og líður