Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Side 56

56
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Hjálmar Freysteinsson
Heilsuvernd
Hér á eftir verður fjallað um heilsuverndarstarf
frá sjónarhóli heilsugæslulæknis. Hinir mismun-
andi þættir starfseminnar verða skoðaðir ögn
nánar, bent á styrkleika hennar og veikleika og
þróunar- og vaxtarmöguleikar hugleiddir.
Oft er vitnað til skilgreiningar forvarna, þar
sem þeim er skipt í þrjú stig. Fyrsta stigs forvarnir
eru aðgerðir sem koma í veg fyrir eða draga úr
líkum á sjúkleika hjá einstaklingi eða hópi ein-
staklinga. Annars stigs forvarnir felast í því að
greina og meðhöndla sjúkdóma eða forstig sjúk-
dóma áður en varanlegt heilsutjón hefur orðið.
Þriðja stigs forvarnir eru sérhver sú meðferð sjúk-
dóma sem dregur úr heilsutjóni eða fyrirbyggir
frekari áföll.
Þessi skilgreining forvarna er augljóslega afar
víðtæk og innifelur í raun nær alla meðferð sjúk-
dóma eða með öðrum orðum alla starfsemi heil-
brigðiskerfisins. Hún er hins vegar ágæt áminning
um það, að öll meðferð sjúkdóma er að stórum
hluta fyrirbyggjandi, þar eð hún miðar að því að
koma í veg fyrir að enn verr fari og draga úr
fötlunaráhrifum sjúkdómsins. Allri meðferð sjúk-
dóma hlýtur líka að fylgja fræðsla um eðli þeirra
og orsakir, fræðsla sem oft á tíðum hefur gildi sem
forvarnarstarf.
Samkvæmt lögum um heilbrigðisþjónustu ber
að veita fjölþætta heilsuvernd á heilsugæslustöðv-
um eins og fram kemur í töflu. Þó þessum þáttum
sé flestum í einhverjum mæli sinnt á heilsugæslu-
stöðvum er sú þjónusta verulega misjöfn og engan
veginn fastmótuð. Ekki er ætlun mín að ræða
sérstaklega um hverja grein heilsuverndar heldur
fjalla um sameiginlega meginþætti heilsuverndar-
starfs og vísa sérstaklega til þeirra greina heilsu-
verndarinnar sem eru nokkuð fastmótaðar og rót-
gróinn þáttur í starfi allra heilsugæslustöðva. Hér
er fyrst og fremst átt við mæðravernd, ungbarna-
og smábarnavernd og heilsugæslu í skólum. Af
hálfu yfirvalda hefur þessum hluta starfseminnar
verið mörkuð sérstaða með ákvörðunum um að
þessi þjónusta skuli veitt neytendum hennar að
kostnaðarlausu. Þetta hlýtur að teljast til marks
Höfundur er sérfræðingur í heimilislækningum.
Tafla. Aðalgreinar heilsuverndar samkvœmt lögum
um heilbrígðisþjónustu frá 1990.
Heilbrigðisfræðsla í fyrirbyggjandi tilgangi
Mœðravernd
Ungbarna- og smábarnavernd
Heilsugœsla í skólum
Ónœmisvarnir
Berklavarnir
Kynsjúkdómavarnir
Geðvernd, áfengis-, tóbaks- og fíkniefnavarnir
Sjónvernd
Heyrnarvernd
Heilsuvernd aldraðra
Hópskoðanir og skipulögð sjúkdómaleit
Félagsráðgjöf, þar með talin fjölskyldu- og
foreldraráðgjöf
Umhverfisvernd
Atvinnusjúkdómar sbr. lögnr. 46/1980
Slysavarnir
um að yfirvöld telji brýnt að allir fái notið þessarar
þjónustu án tillits til efnahags.
Þessi starfsemi er hópstarf og mun hér ekki
fjallað um hlutverk einstakra starfsstétta heldur
aðeins um starfsemina í heild.
Ef við höfum í huga skilgreiningu forvarna sem
áður er getið má segja að þessi heilsuvernd sé öll
fyrsta og annars stigs forvarnir. Einnig má að-
skilja einstaka þætti starfsins eitthvað á þessa leið.
1. Ónæmisaðgerðir: Þótt ónæmisaðgerðir séu
engin skylda samkvæmt landslögum fá nánast öll
börn á íslandi bólusetningar eftir sérstöku skipu-
lagi. Hin almenna þátttaka, sem trúlega má að
einhverju leyti þakka því að ekki er krafist gjalds
fyrir þjónustuna, er hér afar mikilvæg og hefur
tryggt mjög góðan árangur ónæmisaðgerða hér á
landi.
2. Kembileit: Hér er átt við það þegar gerðar
eru ákveðnar mælingar eða rannsóknir með
reglulegu millibili eða á ákveðnum tímum með
það fyrir augum að greina frávik frá eðlilegri þró-
un, sem gæti þá verið ábending um sjúkleika. Hér
má nefna einfalt dæmi. Öll börn eru mæld og
vegin reglulega, þar sem þekkt er að frávik frá