Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Qupperneq 42

42
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Stefán Yngvason
Endurhæfíng
Frá fyrstu tíð hefur mannkynið þurft að glíma
við fötlun af völdum slysa og sjúkdóma. Menn
reyndu að bjarga sér sem best þeir gátu með frum-
stæðum hjálpartækjum og þeirri samhjálp sem
tíðkaðist í þjóðfélagi hvers tíma. Það var ekki fyrr
en á þessari öld, nánar tiltekið eftir seinni heims-
styrjöldina, að verulegar framfarir urðu í endur-
hæfingu, fyrst og fremst á Vesturlöndum. Kom
þar ýmislegt til. I fyrsta lagi urðu mjög margir
fatlaðir vegna styrjaldarinnar og síðan brutust út
lömunarveikifaraldrar sem skildu eftir sig stóran
hóp fatlaðra. Þessi þörf ásamt bættum efnahag og
tæknilegri framþróun varð til þess að í Banda-
ríkjunum voru stofnaðar sérstakar endurhæfing-
ardeildir. Vestur-Evrópulöndin fylgdu þar á eftir,
hvert með sínum hætti, en Norðurlöndin hafa
verið þar í farabroddi líkt og á öðrum sviðum
heilbrigðisþjónustu.
Til varð sérgrein innan læknisfræðinnar sem á
ensku kallast Physical medicine and rehabilita-
tion, á sænsku Rehabiliteringsmedicin og á ís-
lensku Orkit- og endurhœfingarlcekningar.
Hugtakið endurhæfing hefur víðtæka merkingu
í íslenskri tungu. Það er þó ungt og kom fyrst á
prenti í tímaritinu „Sveitastjórnarmál" árið 1959.
I þessari grein er hugtakið endurhæfing notað um
hverskonar þjálfun sem miðar að því að koma
einstaklingi í betra líkamlegt og andlegt ástand og
auka þannig færni hans til sjálfsbjargar við at-
vinnu, heimilisstörf og frístundir.
Þörfin vex
Þörfin fyrir endurhæfingu hefur aukist jafnt og
þétt á undanförnum árum. Astæðurnar eru marg-
ar meðal annars eftirfarandi:
Bætt heilbrigðisþjónusta og lífskjör hafa aukið
lífslíkur okkar og því geta margir vænst langrar
ævi þrátt fyrir sjúkdóma og fötlun. Öldruðum
hefur fjölgað af þessum sökum.
Framfarir í endurlífgun og gjörgæslu ásamt
bættri læknisfræðilegri meðferð fyrirbura hafa
gefið mörgurn líf sem ekki var unnt að veita áður.
Höfundur er sérfræðingur í orku- og endurhæfingar-
lækningum.
Ekki sleppa allir heilir úr þeirri baráttu og hefur
orðið nokkur fjölgun í hópi mikið fatlaðra ein-
staklinga af þessum ástæðum.
Fólk óskar oftar en áður að fá að búa á heimili
sínu eins lengi og hægt er. Pólítískur vilji er fyrir
slíku þar sem dvöl sjúklinga á eigin heimili með
aðstoð er mun ódýrari fyrir samfélagið en dvöl á
stofnun. Slíkt krefst oft umtalsverðrar þjónustu af
hendi heilsugæslu en einnig viðeigandi endurhæf-
ingar sem ntiðar að því að bæta eða viðhalda færni
einstaklingsins. Endurhæfingardeildir eru að
þessu leyti bakhjarl heilsugæslunnar.
Reynt er að stytta legutíma á bráðadeildum
sjúkrahúsanna. Góður aðgangur að endurhæf-
ingu tryggir að sjúklingar liggi ekki á bráðadeild-
um lengur en þörf krefur.
Almenningur er sér betur meðvitaður en áður
um endurhæfingarmöguleika, og leitar því meira
eftir slíkri aðstoð en áður.
Verkefni margra
Breið samstaða er meðal almennings og heil-
brigðisstétta um að veita einstaklingum þá endur-
hæfingu sem nauðsynleg er og skilningur á því að
ekki sé nóg að bæta árum við lífið heldur þurfi
einnig að bæta lífi við árin, með öðrum orðum að
auka lífsgæði þeirra sem við fötlun búa.
Margir aðilar koma að þessum málum. Auk
opinberra aðila eru samtök sjúklinga og félög ým-
iss konar mjög virk til dæmis SÍBS, Náttúrulækn-
ingafélögin, Sjálfsbjörg. MS félagið og fleiri.
Framtak slíkra aðila er ómetanlegt og hefur skilað
okkur langt fram á veginn.
Ákveðin verkaskipting hefur átt sér stað á und-
anförnum árurn. Þróunin hér á landi er með svip-
uðurn hætti og í mörgum nágrannalanda okkar.
Geðdeildir hafa séð um endurhæfingu geðfatl-
aðra og SÁÁ og fleiri um endurhæfingu áfengis-
sjúkra. HL-stöðvarnar í Reykjavík og á Akureyri
hafa séð um viðhaldsþjálfun hjarta- og lungna-
sjúklinga. Svæðisskrifstofur um málefni fatlaðra
hafa séð um hæfingu og umönnun þroskaheftra
og hafa í seinni tíð einnig reynt að sinna þörfum
annarra sjúklingahópa til dæmis fullorðinna sem
skaðast hafa á heila, ásamt vinnuendurhæfingu og
starfsþjálfun. Öldrunarlækningadeildir hafa ein-