Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Blaðsíða 38

38
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Shree Datye
Skurðlæknisfræði
Forsaga
Handlækningar eru list og vísindagrein sem
þjónar sjúklingum með áverka, sjúkdóma og aðra
kvilla. Hún hefur mjög langa sögu og meðferðar-
aðferðir hafa breyst gífurlega með tímunum. í
rauninni þróaðist læknislist meðal allra siðmennt-
aðra þjóða fornaldar svo sem Kínverja, Indverja
og í löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs svo sem í
Egyptalandi og Grikklandi.
Fyrsta bókin um læknisfræði var skrifuð á Ind-
landi um 1600 árum fyrir Krist. Susruta sem uppi
var 600 árum fyrir Krist er oftast kallaður faðir
skurðlæknisfræðinnar. Hann skrifaði lýsingar á
mörgum skurðaðgerðum, sérstaklega í lýtalækn-
ingum og lýsti áhöldum og ráðleggingum varð-
andi hreinlæti og kennslu lækna. Grikkir gerðu
greinarmun á lyflæknisfræði og skurðlæknisfræði.
Aeskulapius var guð læknislistarinnar meðal
Grikkja og Rómverja. Hann átti tvo syni, Podalir-
ius sem var lyflæknir og Machaon sem var skurð-
læknir. Spakmæli Hippókratesar frá því um 400
fyrir Krist er sennilega þekktasta bók læknisfræð-
innar. Celsus skrifaði rómverska handlæknisfræði
um 53 fyrir Krist og Galen framkvæmdi dýra-
krufningar um 130 eftir Krist. Arabískur skurð-
læknir frá Bagdad skrifaði bók um brennimeðferð
um 980 og um 1000 var skrifuð bók um sárameð-
ferð, aflimanir, brot og liðhlaup meðal Mára á
Spáni.
Frá falli Rómaveldis og framyfir hinar myrku
miðaldir var það kirkjan sem kom í veg fyrir þró-
un læknisfræðinnar í Evrópu. Lækningar voru að-
allega í höndum kirkjunnar og bænin var aðal-
meðferðin. Endurreisnartímabilið hjálpaði ná-
lega öllum listgreinum nema læknisfræðinni. En
segja má að jafnvel læknisfræði 17. aldar hafi verið
í hlekkjum sterkra forboða og svokallaðir rakara-
skurðlæknar algengastir skurðlækna.
Atjánda öldin markar tímamót í sögu vísinda-
legrar skurðlæknisfræði. Líffærafræði varð viður-
kennd grein og krufningar leyfðar á ný. Banda-
ríkjamenn lögðu sitt af mörkum og fyrsta vel-
Höfundur er sérfræðingur í skurðlækningum.
heppnaða kviðarholsaðgerðin var gerð árið 1809.
Gífurlegar framfarir urðu í nútíma skurðlæknis-
fræði á seinnihluta síðustu aldar og fyrri helmingi
þessara. Verkir. blæðingar og sýkingar voru böl
skurðlæknisfræðinnar, sem hömluðu framförum
um langan aldur, en sigrast var á þeim erfiðleik-
um frá 1846 til 1946. Pað voru þó framfarir í öðr-
um greinum svo sem svæfingalæknisfræði, sýkla-
fræði, lífeðlisfræði og í röntgengreiningu sem
gerðu skurðlæknum kleift að framkvæma aðgerð-
irnar með viðunandi árangri. Fyrsta stökkbreyt-
ingin varð árið 1846 þegar tannlæknir nokkur að
nafni Morton notaði etersvæfingu í fyrsta skiptið.
Franskur skurðlæknir, Péan að nafni, þróaði
tengur til þess að stöðva blæðingar og breskur
læknir Lister að nafni talaði fyrst um handarþvott
og sótthreinsun húðar og verkfæra fyrir aðgerð
árið 1867. Landsteiner frá Bandaríkjunum upp-
götvaði blóðflokka og auðveldaði blóðgjafir og
Rudolf Virchow frá Berlín gerði meinafræðina að
vísindagrein. Fúkkalyfin komu svo til sögunnar í
síðari heimsstyrjöldinni.
Nútíma skurðlæknisfræði
Um leið og hægt var að framkvæma aðgerðir á
öllum líkamshlutum var orðið erfitt fyrir einn og
sama skurðlækni að hafa nógu góða þekkingu á
öllum sviðum. Almenn skurðlæknisfræði var
áfram aðalsérgrein en smám saman fóru menn að
sérhæfa sig í hliðargreinum. Bæklunarlækningar
og þvagfæraskurðlækningar voru fyrstu hliðar-
greinarnar en smám saman þróuðust aðrar hliðar-
greinar eins og æðaskurðlækningar, brjósthols-
skurðlækningar, heila- og taugaskurðlækningar,
barnaskurðlækningar, lýtaskurðlækningar,
HNE-lækningar og augnlækningar. Gífurlegar
tækniframfarir síðustu áratuga hafa leitt til enn
fleiri undirsérgreina svo sem líffæraígræðslur.
holsjáraðgerðir og smásjáraðgerðir.
Almenn skurðlæknisfræði er þó aðalundirstaða
allra hliðar- og undirsérgreina skurðlæknisfræð-
innar. í mörgum löndum er nauðsynlegt að ljúka
námi í almennum skurðlækningum áður en hlið-
argrein er valin. I öðrum Iöndum er nauðsynlegt
að stunda nám í almennri skurðlæknisfræði tíma-
bundið en þar eru sumar hliðargreinar viður-