Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Blaðsíða 44

44
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
Vigfús Þorsteinsson
Rannsóknir við sjúkrahús á
Akureyri
Möguleikar á nákvæmum og skjótum sjúk-
dómsgreiningum eru mikilvægur hluti af þeim
framförum við lækningar sem við höfum orðið
vitni að á Islandi á síðustu áratugum og að nokkru
leyti forsenda þeirra. Ör þróun hefur orðið á
myndrænum rannsóknum á líffærum, eins og til
dæmis tölvusneiðmyndum, ómun og segulómun,
en miklar framfarir hafa einnig orðið á rannsókn-
um á sýnum frá sjúklingum. Þær gera læknum
kleift að greina suma sjúkdóma, sem erfitt eða
ógerlegt væri að greina með öðru móti, og að
fylgjast með framvindu þeirra og áhrifum með-
ferðar.
Rannsóknir á blóði, þvagi og fleiri sýnum, eins
og við þekkjum þær í dag, eiga sér ekki langa sögu
miðað við ýmis önnur viðfangsefni læknisfræð-
innar. Langt fram eftir öldum studdust læknar
aðallega við sjáanleg og þreifanleg einkenni sjúk-
lingsins og sjúkrasöguna við sjúkdómsgreiningar
sínar. Það varð ekki fyrr en að smásjár voru
þróaðar og þekking á efnafræði óx nægilega mikið
að unnt varð að beita rannsóknum á sýnum til
sjúkdómsgreininga með umtalsverðum árangri.
Pá varð unnt að sjá bakteríur og þekkja ýmsa
flokka þeirra og virða fyrir sér frumur í vefjum og
afbrigði í útliti þeirra. Unnt varð að mæla ýmis
efni í líkamanum og finna þær breytingar sem
urðu á þeim við ýmsa sjúkdóma. Síðan var hægt
að nota mælingarnar til að greina og fylgjast með
þessum sjúkdómum og meta áhrif meðferðar.
Upphafsmenn voru oft læknar sem þróuðu mæl-
ingaraðferðir og notuðu þær við rannsóknir hjá
sjúklingum sínum. Eftir því sem umsvifin jukust
varð verkaskipting meiri og nú eru rannsóknir
aðallega í höndum sérmenntaðs starfsfólks.
Á síðustu öld var grundvöllur lagður að nútíma
lífefnafræði og byrjað að kanna efnaferla í líkama
okkar og tengja truflanir á þeim við sjúkdóma. í
byrjun þessarar aldar voru mælingar á nokkrum
Höfundur er sérfræðingur í blóðmeina- og meinefna-
fræði.
efnum í sýnum frá sjúklingum notaðar til sjúk-
dómsgreininga en þó aðeins í litlum mæli. Mikil
aukning varð á rannsóknum á árunum á milli
heimsstyrjaldanna og þær unnu sér sess sem
ómissandi hjálpartæki við lækningar. Margar nýj-
ar rannsóknaraðferðir voru þá þróaðar. Eftir síð-
ari heimsstyrjöldina hefur þróunin orðið mjög
hröð og nú eru mæld fjölmörg og margvísleg efni í
blóði og mörgum öðrum sýnum frá sjúklingum,
bæði til þess að greina og fylgjast með sjúkdómum
og til þess að afla þekkingar á eðli þeirra og orsök-
um. Búið er að kortleggja fjölmarga efnaferla í
líkamanum og komast að raun um hvernig og af
hverju þeir fara úr skorðum. Á síðustu 20 árum
hefur þekking á erfðaefnum og tækni við rann-
sóknir á þeim aukist með byltingarkenndum
hraða. Búið er að finna galla í erfðavísum, sem
eru orsakir ýmissa sjúkdóma, og verið er að þróa
aðferðir til að gera við þá.
Litlar heimildir eru um það hvenær rannsóknir
á sýnum frá sjúklingum hófust á Akureyri. Lík-
legt er að einhverjar rannsóknir hafi verið gerðar
við Gudmanns minde, fyrsta sjúkrahúsinu sem
rekið var á Akureyri, en óvíst í hve miklum mæli.
Jóhanna Jónasdóttir var fyrsti starfsmaðurinn
sem ráðin var til rannsóknarstarfa við spítalann.
Eftir að hafa farið á námskeið í rannsóknartækni
starfaði hún við spítalann árin 1952 og 1953, tvö
síðustu árin áður en hann var fluttur frá Spítala-
vegi 13 og Fjórðungssjúkrahúsið á Akureyri
(FS A) stofnsett í nýrri byggingu sunnan við Lysti-
garðinn, þar sem það er nú. Jóhanna bætti enn við
menntun sína síðar og er nú yfirmeinatæknir við
Landakotsspítala. Sigríður Helgadóttir Skúlason-
ar augnlæknis á Akureyri var lærð í rannsóknar-
tækni með próf frá Kaupmannahöfn og tók við af
Jóhönnu. Hún starfaði allt árið 1954 og aftur um
skeið 1957 og 1958. í millitíðinni sá Guðrún
Bjarnadóttir, sjálfmenntuð í greininni, um rann-
sóknir við FSA. Gunnhildur Wæhle tók við af
Sigríði 1958 og fékk tilsögn hjá henni og við
Landspítalann og starfaði til 1960. Gunnhildur
starfaði fyrst í stað ein eins og fyrirrennarar henn-
ar en fljótlega upp úr 1960 fjölgaði starfsmönnum í