Læknablaðið : fylgirit - 01.07.1995, Blaðsíða 34

34
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
lœrastmeð œfingu“. Þetta er mjög merkileg lýsing
sem Guðmundur Hannesson prófessor skrifaði
1902 með eigin hendi.
Hann skrifaði einnig um kókaíndeyfingu sem
var talsvert mikið notuð á þessum tíma. Kókaín
var reyndar fyrst notað 1884 af Karli Koller og
Sigmund Froyd sem staðdeyfilyf. Það var í janúar
1916 að Guðmundur Hannesson prófessor skrif-
aði að hann hafi í eitt sinn orðið svo frægur að taka
nögl af sjálfum sér með kókaíndeyfingu. Hann fór
með bólginn fingur til Sigurðar Hjörleifssonar er
þá bjó á Grenivík. Þeir hjálpuðust að við að deyfa
fingurinn með kókaíni en hann fann fingurinn
verða algjörlega tilfinningalausan, gerðist hann
svo ráðríkur við Sigurð kollega sinn að hann tók
nöglina af sjálfur. Fékk greinilega talsvert mikla
sýkingu og heimakomu eftir þessa aðgerð en
batnaði nokkrum dögum síðar. Guðmundur
Guðfinnsson skrifaði um staðdeyfilyf og deyfing-
ar í desember 1915. Hann ráðleggur að nota deyf-
ingaraðferðir til að gera smáskurðaðgerðir þegar
erfitt er að svæfa sjúkling og einnig á þeim stöðum
sem hann kallar sveita praxís. Hann hefur einnig
lýst nákvæmlega mænudeyfingu og útæðadeyf-
ingu og leggur mikla áherslu á hvernig notaðar
eru sprautur og nálar sem list til að deyfa. Það
tíðkaðist einnig að nota chloræthyl í stutta svæf-
ingu og Ólafur O. Lárusson skrifaði um það í
Læknablaðið 1915. Þetta er mjög ítarleg grein og
vel skrifuð: Skrifar hann svo: „í sveita praxís er
frysting eða svœfing með chlorœthyl mjög hentug
og þœgileg".
Hinn kunni keisaraskurður Jóns Hjaltalíns
landlæknis í Reykjavík var gerður 24. júní 1865.
Svæfingalæknirinn var franskur sjóherlæknir
Dextier að nafni sem notaði klóroform til að
svæfa með. Móðir dó af afleiðingum aðgerðarinn-
ar; barn lifði, en komst ekki til aldurs. Ekki er frá
því greint frá því hvar aðgerð þessi hafi farið fram
en fullvíst er að ekki hefur það verið í sjúkrahúsi,
því að fyrsta sjúkrahús í Reykjavík var ekki tekið í
notkun fyrr en rúmlega ári síðar (6. október
1866). Síðan var keisaraskurður Matthíasar Ein-
arssonar í Reykjavík 29. ágúst 1910, aðgerðin var
slysalaus, móðir lifði, barn lifði og komst til ald-
urs. Síðan kemur hinn frægi keisaraskurður
Steingríms Matthíassonar á Akureyri 2. júlí 1911.
Aðgerðin var gerð á 20 ára konu, frumbyrju,
dvergvaxinni. Hún hafði verið 36 klukkustundir í
fæðingu og bjó í Hamborg á Akureyri. Steingrím-
ur þurfti að taka þessa erfiðu ákvörðun um að
gera keisaraskurð enda konan svefnlaus og kraft-
ar hennar voru á þrotum. Hann lét flytja skurðar-
borð og áhöld frá sjúkrahúsinu inn í borðstofu
hjónanna og gerði skurðinn með aðstoð þáver-
andi læknastúdents Jónasar Rafnar, auk hjúkrun-
arkonu og yfirsetukonu. Barni og móður heilsað-
ist vel. Barn þetta var hinn þjóðkunni maður
Steingrímur Þorsteinsson prófessor. Sárið greri
vel, saumar teknir á 12. degi og skrifar Steingrím-
ur í Læknablaðið 1920 „og ég var mjög glaður“.
Því miður er ekki skráð um svæfingaraðferðina,
né hver framkvæmdi svæfinguna.
Steingrímur Matthíasson gerði einnig blöðru-
hálskirtilsaðgerð 1. júlí 1916 með hjálp Guðmund-
ar Magnússonar prófessors sem reyndar gerði
slíka aðgerð fyrstur á íslandi 1914. Aðgerðin gekk
ágætlega en hún var framkvæmd á sjúkrahúsi Ak-
ureyrar og sjúklingurinn útskrifaðist 14. ágúst
1916 við góða heilsu. Aðgerðarlýsingu lauk hjá
Steingrími Matthíassyni með því að þakka Guð-
mundi fyrir hjálpina og þá fræðslu sem hann
uppskar við þennan skurð og meðferð sjúklings-
ins á eftir. Hann skrifar: „Ég get ekki nœgjanlega
rómað, hve gaman er að hafa í verki með sér jafn
ágœtan kollega og Guðmundur er“.
Skurðstofan sem byggð var á Akureyri strax
eftir aldamótin (í byggingu sem er Skíðahótelið í
dag) var aðeins ein stofa, en sótthreinsun verk-
færa og umbúða fór fram í eldhúsi. Þaðan voru
ílátin flutt inn í skurðstofu með öllu í. Fyrir dugn-
að og áhuga Steingríms Matthíassonar læknis var
sjúkrahúsið stækkað vegna vaxandi sjúklinga-
fjölda. Það þóttu mj'ög mikil þægindi að húsið var
allt raflýst, upphitun var vatnshitun, sérstakur
ketill til að hita baðvatn og til innanhússnotkunar
og gólf þakið með linoleumdúk. Miklu af áhöld-
um og innanstokksmunum var bætt við, röntgen-
og ljóslækningatækjum og nýju skurðarborði jafn-
vel. Allt þetta kostaði 100.000 þúsund krónur og
var þó bersýnilegt að margt var sparað. Guð-
mundur Hannesson skrifaði þá „að líklega hefði
verið rétt að koma upp stœrra sótthreinsunarher-
bergi hjá skurðstofu. Baðhús og skiptingastofa
eiga ekki samleið, — en hvað er ekki gert til að
spara. “
Smám saman urðu svæfingar og deyfingar al-
gengari en framkvæmd svæfinga lenti á þeim sem
hendi voru næstir, oftast algjörlega ólæknisfróð-
um mönnum eða hjúkrunarkonum þegar best
gegndi. Þeir fáu læknar sem fengust við svæfingar
í hjáverkum, gerðu það vegna þess að þeir voru
annað hvort of fátækir eða góðhjartaðir til þess að
neita. Það var ekki fyrr en upp úr 1920 að farið var
að leggja grundvöll að því að gera svæfingar að
sérgrein og þá fyrst og fremst í hinum enskumæl-
andi heimi.
Fjórðungssjúkrahúsið fluttist síðar í núverandi
byggingu. Þar var ráðinn fyrsti svæfingalæknirinn
Þorbjörg Magnúsdóttir. Hún var menntuð í Dan-