Sagnir - 01.04.1990, Blaðsíða 12

Guðfinna M. Hreiðarsdóttir
drengjanna var hins vegar mjög
breytileg. Börnin voru á ýmsum
aldri, flest á aldrinum 7-12 ára.
„Hvers vegna rjettinum
pykir ísjárvert ..."
En hvernig var dæmt í þeim málum
sem komu fyrir Landsyfirrétt og
vörðuðu líkamlegt ofbeldi á börn-
um? I flestum tilvikum voru hinir
ákærðu fundnir sekir en yfirleitt
voru refsingarnar frekar vægar.30 í
níu málum af þessum tíu var talið
að meðferðin á viðkomandi börn-
um hefði leitt til dauða þeirra. I um-
ræddum málum koma fram ófagrar
lýsingar á líkamlegu ásigkomulagi
þeirra barna er í hlut áttu:
Kom það í Ijós við rannsóknina,
að líkið var mjög magurt, svo rif-
beinin mátti telja á 23 feta færi,
kinnfiskasogið og kviðholið inn-
fallið. . . . Við skoðun lækn-
anna kom það og í Ijós, að á
stórutáargómnum á báðum fót-
um voru kolbrandssár, er náðu
inn að beini, og voru neglurnar
orðnar lausar, og á hinum tán-
um voru minni kolbrandssár.
Bjúgbólga var í ristum á báðum
fótum upp undir öklalið. Þá sá-
ust og við skoðunina fleiður eða
hruflur . . . á ýmsum stöðum,
bak við bæði eyrun, á hægra
gagnauga utan við augabrúnina,
á efri vör, á báðum hnéskeljum,
og á baki lrksins neðanverðu og
niður eftir hægra læri voru fleið-
ur eða hruflur og blóðris.31
Slíkar lýsingar virðast þó oft hafa
haft lítil áhrif á niðurstöðu Lands-
yfirréttar. í þessu tilviki komst rétt-
urinn að þeirri niðurstöðu að
vanhirðing sú, er átti sér stað af
þeirra hálfu [húsráðenda] með
græðslu sáranna, . . . [gæti] eigi
talist misþyrming á drengnum,
eða önnur líkamleg meiðing, er
þau verði látin sæta ábyrgð fyrir
sem ásetningsverk. Það verður
og heldur eigi álitið, að bygt
verði á áliti eða skoðun héraðs-
læknanna, er skoðuðu líkið,
nein sönnun fyrir því að líkið var
ekki krufið, hver hin eiginlega
dauðaorsök var. Verður ákærðu
því eigi heldur refsað fyrir tóm-
læti þeirra eða skeytingarleysi í
að hirða um sárin, enda yrði og
vanþekking ákærðu í þeim efn-
um að koma þar mjög til álita.32
Viðkomandi húsráðendur voru sem
sagt ekki kærðir fyrir illa meðferð
og álit héraðslæknanna virt að vett-
ugi. Húsbóndinn slapp þó ekki
alveg, því þar sem hann hafði hýtt
barnið með vendi úr birkihríslum,
var hann fundinn sekur um
„grimdarfulla misþyrming á barn-
inu, sármögru og veikluðu . . .",
og dæmdur til 12 mánaða betrunar-
húsvinnu.33 Svipað var upp á ten-
ingnum í öðru máli varðandi illa
meðferð á barni, en þar
eptir grannskoðun líkamans ál-
yktuðu [4 helstu menn sveitar-
innar], að Ásgrímur ómagi dá-
inn væri af megurð og vondri
meðferð, þar likaminn væri óst-
irðnaður, linur sem lippukveik-
ur, höfuðið gat ei haldið sjer,
beinin stóðu út í kroppinn, hold-
ið var mórautt sem torfa, iljar
svartar sem tjara, er gubbaði
upp með hverri tá, kroppurinn
lúsum kafinn og þessu jafn ves-
all og óþrifalegur moldarbúnað-
ur líksins.34
Hér varð niðurstaða Landsyfirréttar
sú, að erfitt væri að dæma hús-
bóndann fyrir illa meðferð á óma-
ganum þar sem nægar sannanir
vantaði. Ekki væri hægt að álíta
hann „sem viljandi eða óviljandi"
banamann ómagans. Þótt vitað
væri að húsmóðirin hefði oft barið
drenginn, stundum með rúmfjöl,
væri samt „hvergi sannað, að hún
spilt hafi heilsu hans eða gengið
fram yfir húsagatakmörk, svo að
Hallgrímur bóndi hennar sem hús-
faðir sektast . . . [kynni] fyrir hans
tilsjónarbrest . . ,"35 Hins vegar sá
landsyfirréttur sér ekki fært að líta
alveg framhjá þeim upplýsingum
sem fram höfðu komið um aðbúnað
ómagans, og þótti við hæfi að refsa
húsbóndanum með 15 vandarhögg-
um.
Það er einkennandi fyrir máls-
meðferðina í flestum þessara mála,
að reynt var að draga úr mikilvægi
þess sem benti til sektar en lögð
áhersla á allt sem gat orðið sakborn-
ingunum til málsbóta. Jafnvel þótt
alls enginn vafi léki á því, að ill
meðferð hefði beinlínis leitt til
dauða barns og sakborningar ját-
uðu sekt sína, var samt reynt að af-
saka verknaðinn, eins og niður-
staða Landsyfirréttar í eftirfarandi
máli frá árinu 1808 sýnir glögglega:
Þeirra sakfeldu persóna eigin
meðkenning, ásamt vitnafram-
burður, hefur það nógsamlega
satt gjört, að hjónin [Guðmund-
ur og Vilborg] . . . hafa óviður-
kvæmilega á margan hátt með-
höndlað niðursetninginn Mar-
grjetu heitna Vigfúsdóttur bæði
með óþyrmilegum aga, illu at-
læti, umhirðingarleysi á henni
óhraustri . . . og að síðustu ill-
vígar og ógætilegar hrindingar
niður af hápöllum eður lopti, er
líklega hefðu ollað kunnað höf-
uðsárunum á Margrjetu heit-
inni, og flýtt henni til síns
dauðadægurs, þótt þau Guð-
mundur og Vilborg eigi hafi með
ásettu ráði viljað til þess stuðla,
10 SAGNIR