Sagnir - 01.04.1990, Blaðsíða 13

Dáin úr vesöld
Tafla 2.
Kyn, aldur og heimilisstaða þeirra barna sem urðu fyrir líkamlegu of-
beldi, skv. þeim málum sem komu fyrir Landsyfirrétt á tímabilinu 1802-
1919.
Ár Líkamlegt
ofbeldi kyn aldur heimilisstaða
1803 misþyrming stúlka 14 vetra mágstúlka
1808 ill meðferð stúlka 11 ára ómagi
1811 ill meðferð 2 drengir 7-8 ára eigin börn
1813 ill meðferð drengur 1 árs eigið/stjúp- barn
1822 ill meðferð drengur 7 ómagi
1860 ill meðferð drengur 12 ára eigið/stjúp- barn
1865 morð 7 5 vikna eigið barn
1869 ill meðferð drengur 8 ára eigið/stjúp- barn
1871 morð stúlka 6 mánaða eigið barn
1903 ill meðferð drengur 8-10 ára ómagi
Heimild: Landsyfirréttar- og hæstaréttardómar í íslenzkum málum 1802-1873 I.-Xl, Rv.
1916-1986. — Landsyfirréttar- og hæstaréttardómar í íslenzkum málum 1875-1919 I.-X, Rv.
1911-1920.
hvers vegna rjettinum þykir ís-
járvert að sekta þau fyrir þennan
voðaglæp einungis . . ,36
I þessu tilviki voru hjónin Guð-
mundur og Vilborg aðeins dæmd til
að endurgreiða meðlagið sem þau
höfðu fengið með ómaganum, auk
málskostnaðar sem var reyndar
töluverður. Pað má vera Ijóst, að
ekki lágu þungar refsingar við illri
meðferð á börnum, jafnvel þótt það
leiddi til dauða þeirra. Algengasta
refsingin 10-15 vandarhagga hirt-
ing, einu sinni var dæmt til 12 mán-
aða betrunarhúsvinnu og einn sak-
borningur var látinn greiða fjársekt.
Harðasta refsing sem Landsyfirrétt-
ur dæmdi sakborninga til, var 4 ára
betrunarhúsvinna en hæstiréttur
sýknaði viðkomandi af öllum kær-
37
um.
Landsyfirréttur virðist hafa litið
misþyrmingar- og morðmál alvar-
legri augum en mál sem vörðuðu
illa meðferð á börnum. I öðru morð-
málinu þótti ekki leika nokkur vafi
á, að um morð af ásettu ráði hefði
verið að ræða og bæði héraðsdómur
og Landsyfirréttur dæmdu sak-
borning til dauða og skyldi höfuð
hans jafnframt sett á stjaka. Málinu
var áfrýjað til Hæstaréttar sem stað-
festi dauðadóminn.38 I hinu morð-
málinu fengust ekki nægar sannan-
ir fyrir því að morðið hefði verið
framið af ásettu ráði þótt margt virt-
ist benda til þess. Sakborningur,
sem var kominn yfir lögaldur í
sakamálum, var því aðeins dæmd-
ur til að hýðast 15 vandarhöggum.39
Sakborningur í misþyrmingarmál-
inu hafði verið dæmdur í héraði til
„að hafa fyrirgjört lífi sínu og al-
eigu . . ." og þar sem um dauða-
dóm var að ræða, fór málið fyrir
Landsyfirrétt. Rétturinn komst hins
vegar að þeirri niðurstöðu að ekki
væru nægar sannanir fyrir hendi til
að krefjast dauðadóms og breytti
refsingunni þannig að sakborning-
ur skyldi „þræla 3 ár í því íslenzka
tugthúsi . . ,".40
Þegar á heildina er litið, virðist
réttarfarskerfið hafa gert lítið til að
vernda börn gegn líkamlegu of-
beldi. í lögunum frá umræddu
tímabili eru ótal ákvæði sem taka til
manndrápa, líkamsmeiðinga og
annarra ofbeldisverka,41 en við túlk-
un þessara laga virðist hafa skipt
máli hvort um fullorðna manneskju
var að ræða eða barn. Ófædd og ný-
fædd börn virðast hafa notið mun
betri réttarfarslegrar verndar en
önnur börn því harðar refsingar
lágu við „ofbeldi" (fóstureyðingar
og dulsmál) gagnvart þeim. Dóm-
arnir sem féllu í málum varðandi
líkamlegt ofbeldi gagnvart börnum
(morð og misþyrmingar undanskil-
in), voru svo vægir, að ólíklegt er að
þeir hafi almennt verið uppalend-
um víti til varnaðar. Pað hefði ekki
samræmst þeim almennu hug-
myndum sem veraldleg og andleg
yfivöld höfðu komið inn hjá fólki
um uppeldi barna, þ.e. agi væri
nauðsynlegur og eðlilegur, og hirt-
ingar þar af leiðandi líka.
Börn og kynferðislegt ofbeldi
Á tímabilinu 1802-1919 komu
aðeins sex mál fyrir Landsyfirrétt er
vörðuðu kynferðisbrot gagnvart
börnum. Þessi málaflokkur er frá-
brugðinn hinum fyrri að því leyti,
að það var ekki fyrr en eftir alda-
mótin sem eitthvað fór að bera á
þessum málum. Á 19. öldinni
komu tvö mál af þessu tagi fyrir
Landsyfirrétt en níu vegna líkam-
legs ofbeldis á börnum. Eftir alda-
mót komu hins vegar fjögur kyn-
ferðisbrotamál fyrir rétt en aðeins
eitt mál vegna líkamlegs ofbeldis.42
Það er vissulega merkilegt að á 19.
öld komu tvö mál fyrir réttinn varð-
andi kynferðislegt ofbeldi á börn-
um. Gera má ráð fyrir að slíkt of-
beldi hafi ekki verið eins algengt og
líkamlegt ofbeldi, en þessi fáu mál
gefa e.t.v. til kynna að kynferðis-
legt ofbeldi hafi verið mun betur
falið. I íslenska bændasamfélaginu
var ekki litið á líkamlegt ofbeldi
gagnvart börnum sem afbrot og því
þótti engin sérstök nauðsyn til að
fela það sérstaklega. Siðferðismál
voru hins vegar tekin mjög alvar-
lega og reynt að refsa þeim sem
gerðu sig seka um siðferðisbrot. Þar
af leiðandi hafa menn líklega frekar
reynt að dylja slík afbrot, ekki síst ef
börn áttu í hlut. Ef litið er til Eng-
lands á sama tímabili, kemur í ljós
að alþýða manna hafði litla samúð
með mönnum sem misnotuðu börn
kynferðislega.43 Hafi hið sama gilt
um íslenskt samfélag, skýrir það
enn betur hvers vegna reynt var að
dylja þessi brot.
SAGNIR 11