Sagnir - 01.04.1990, Blaðsíða 49

Guðsótti og góðir siðir
inni að líkamlegu uppeldi barna.
Aður hafði aðaláherslan verið á
trúarlegt uppeldi, en með aukinni
þekkingu varð fólk sér almennt
meðvitaðra um gildi hreinlætis og
brjóstagjafar, og í upphafi 19.aldar
var ungbarnadauði á undanhaldi í
flestum löndum Norðurálfu.20
Einn afkastamesti fulltrúi upplýs-
ingarstefnunnar á sviði uppeldis
var franski heimspekingurinn Jean-
Jacques Rousseau (1712-1778).
Hann er reyndar af öðru kunnur en
blindri skynsemisdýrkun og ef til
vill má segja að hann tilheyri róm-
antískari armi upplýsingarinnar. I
bók sinni Émile ou de l'éducation set-
ur Rousseau fram hugmyndir sínar
um uppeldi bama og unglinga.
Verkinu skiptir hann í fimm kafla,
fjórir fyrstu fjalla um Emil og
fimmti um Sophie, tilvonandi eigin-
konu hans. Bókin er ítarleg úttekt á
barnseðlinu og hugmyndum
Rousseau um hvað væri ákjósan-
legt uppeldi.
Rousseau lagði áherslu á „nátt-
úrulegt" uppeldi drengja. Hann
vildi að þeim væri framan af haldið
fjarri heimi fullorðinna og tilbúnum
kröfum siðmenningarinnar. Hug-
myndir Rousseau áttu rætur í
borgaralegu umhverfi Vestur-
Evrópu, þar sem börn efri stéttanna
voru hætt að taka eins virkan þátt í
störfum foreldra sinna og áður.
Verksvið efristéttarkvenna hafði al-
farið verið flutt inn á heimilið, á
meðan karlar unnu utan þess. Pess
vegna var uppeldi Soffíu gjörólíkt
uppeldi Emils. A meðan Rousseau
virtist gera ráð fyrir því að tekið
væri mið af einstaklingnum og
meðfæddum þörfum hvers og eins í
uppeldi drengja, miðaðist uppeldi
stúlkna öðru fremur við þarfir sam-
félagsins. Hann taldi konum eðlis-
lægt að vera undirgefnar körlum og
leit á uppeldi þeirra sem undirbún-
ing fyrir eiginkonu- og móðurhlut-
verkið.21 Rousseau lagði mikla
áherslu á líkamlegt uppeldi og þátt
kvenna í því. Hann brýndi hrein-
iæti fyrir mæðrum og lagðist gegn
reifun ungbarna, sagði hana hættu-
iega lífi og heilsu þeirra. Pá hvatti
hann eindregið til brjóstagjafar og
vildi að konur hefðu börn sín sjálfar
a brjósti en sendu þau ekki til
„Þá skemmtan leyfir góð móðir helst bömum, sem gefur holln og hósknlausn hræring líkamnnum. “
brjóstmæðra, eins og algengt var í
Frakklandi á þessum tíma. Rökin
taldi Rousseau augljós — öll spen-
dýr gefi afkvæmum sínum að
• - 22
sJuga.
Islenskir menntamenn urðu
snemma fyrir áhrifum upplýsingar-
innar, og hefur tímabilið 1770-1830
verið kennt við upplýsingaröld hér
á landi. Á 8. og 9. áratug 18.aldar
skrifaði presturinn Björn Halldórs-
son í Sauðlauksdal um uppeldi í
bókum sínum um Atla og Arn-
björgu, og Baldvin Einarsson setti
fram hugmyndir í anda Rousseau
um uppeldi og barnaeldi í Ármanni
d Alþingi árið 1829.23
Það vekur athygli að fyrst með
ritum þeirra Baldvins og Björns var
gerður greinarmunur á uppeldi
stúlkna og drengja. í húsagatilskip-
uninni virðist gert ráð fyrir sams-
konar andlegu uppeldi kynjanna,
þótt hefðbundin verkaskipting í
samfélaginu hljóti vissulega að hafa
leitt til mismunandi áherslna í raun.
Þær kvenlegu áherslur sem koma
fram með upplýsingunni hafa tæp-
ast átt við íslenskt bændasamfélag,
þar sem konur unnu erfiðisvinnu til
jafns við karla og voru jafnmikil-
vægar fyrir efnalega afkomu fjöl-
skyldunnar og þeir.
SAGNIR 47