Sagnir - 01.04.1990, Blaðsíða 16

Guðfinna M. Hreiðarsdóttir
Tafla 3.
Staða/starf þeirra manna sem voru ákærðir fyrir kynferðisbrot gagnvart
börnum, skv. þeim málum sem komu fyrir Landsyfirrétt á tímabilinu
1802-1919. Ár Staða/starf Kynferðisbrot
1838 vinnumaður nauðgun
1875 vinnumaður nauðgunartilraun
1903 húsmaður kynferðisl. áreiti
1910 ? kynferðisl. áreiti
1911 barnakennari nauðgun
1917 bóndi samræði við fábjána
Heimild: Landsyfirréttar- og hæstaréttardómar í íslenzkum málum 1802-1873 I.-XI, Rv.
1916-1986. - Landsyfirréttar- og hæstaréttardómar í íslenzkum málum 1875-1919 l.-X, Rv.
1911-1920.
Tafla 4.
Landsyfirréttar- og hæstaréttardómar í málum varðandi kynferðisbrot
gagnvart börnum.
Ár Afbrot Refsing
1838 nauðgun dauðadómur (hæstir.breytti í 6 ára erfiði í festingum)
1875 nauðgunartilraun 2x5 daga fangelsi við vatn og brauð
1903 kynferðisl. áreiti 6x5 daga fangelsi við vatn og brauð
1910 kynferðisl. áreiti 3x5 daga fangelsi við vatn og brauð
1911 nauðgun 12 mán. betrunarhúsvinna
1917 samræði við fábjána 8 mán. betrunarhúsvinna
(Sakborningar voru auk þess látnir greiða málskostnað.)
Heimild: Landsyfirréttar- og hæstaréttardómar í íslenzkum málum 1802-1873 l.-XI, Rv.
1916-1986. — Landsyfirréttar- og hæstaréttardómar í Islenzkum málum 1875-1919 I.-X, Rv.
1911-1920.
lagði hendur hennar aftur á bak
og hélt þeim þar meðan á sam-
ræðinu stóð, ýtti fótum hennar
sundur og setti lim sínn í hol
barnsins, þó að eins broddinn,
en ákærða losnaði þá sæði, er
félli í og utan holsins . . .60
Við rannsókn málsins kom í ljós að
hann hafði áður gert tilraun til að
hafa samræði við stúlkuna, nánar
tiltekið í „kenslustofunni í frímínút-
unum milli kenslustunda" en utan-
aðkomandi truflun hindrað það.
Landsyfirréttur komst að þeirri nið-
urstöðu að ekki væri hægt að telja
atferli sakbornings til nauðgunar
eða nauðgunartilraunar og rökst-
uddi þá niðurstöðu með eftirfar-
andi orðum:
engin ástæða [er] til að álíta, að
Agústína hafi samþykt aðfarir
ákærða við hana, en hins vegar
má telja það víst, að hún hefir
ekki veitt honum þá mótspyrnu
gegn tiltæki hans, að hann hafi
getað gengið úr skugga um það,
að áleitni hans hafi verið henni
þvert um geð.61
Sakborningur var aðeins ákærður
fyrir að hafa misnotað stöðu sína
sem kennari og tælt til legorðs
stúlku sem honum hafði verið trúað
fyrir til kennslu. Þótti Landsyfirrétti
12 mánaða betrunarhúsvinna hæfi-
leg refsing fyrir þetta afbrot.62 Með
lýsingu á málsatvikum í huga verð-
ur þetta að teljast furðuleg niður-
staða.
Ef marka má þau tvö mál sem
komu fyrir Landsyfirrétt á 19. öld,
þá virðist rétturinn hafa litið kyn-
ferðisbrot gagnvart börnum alvar-
legum augum og voru dómar hans í
samræmi við það mjög ákveðnir og
eindregnir. Eftir aldamót virðist
sem meðferð málanna hafi breyst,
farið var að beita ýmis konar laga-
krókum til að sýna fram á að sak-
borningur væri sekur um brot sem
ekki var eins alvarlegt og það sem
hann upphaflega var ákærður fyrir.
Harðari refsingar voru fyrir kyn-
ferðisbrot gagnvart börnum en fyrir
líkamlegt ofbeldi. Algengasta refs-
ingin við fyrsta brot var tímabundin
fangelsisvist við vatn og brauð, en á
20. öldinni færðist í vöxt að menn
væru dæmdir í betrunarhúsvinnu.
Harðasti Landsyfirréttardómurinn
féll í nauðgunarmáli árið 1838 þar
sem sakborningur hlaut dauðadóm
en Hæstiréttur breytti þeim dómi
seinna í 6 ára erfiði í festingum.63
Niðurlag
Hér að framan hefur verið athugað
ofbeldi gagnvart börnum fyrr á tím-
um með því að rannsaka mál sem
komu fyrir Landsyfirrétt 1802-1919.
Á þessu tímabili komu fyrir réttinn
16 mál í þessum málaflokki. Það
verður að teljast merkilegt að á
rúmlega öld skuli aðeins 16 mál
koma fyrir Landsyfirrétt varðandi
ofbeldi gagnvart börnum. Vissu-
lega hlýtur einhver fjöldi slíkra
mála að hafa verið afgreiddur hjá
héraðsdómi en samt verður að telj-
ast líklegt að í flestum tilfellum hafi
verið um dulið ofbeldi að ræða og
málin því aldrei komið fyrir dóm-
stóla.
Nokkur munur var á því hvernig
Landsyfirréttur afgreiddi mál er
vörðuðu líkamlegt ofbeldi annars
vegar og mál er vörðuðu kynferðis-
legt ofbeldi hins vegar. Yfirleitt var
dæmt vægar í fyrrnefndu málunum
og sérstaklega reynt að draga úr
mikilvægi þess er benti til sektar en
lögð áhersla á allt er gat orðið sak-
borningunum til málsbóta. Refsing-
arnar voru í samræmi við þetta svo
14 SAGNIR