Sagnir - 01.04.1990, Side 48

Ólöf Garðarsdóttir
höndum foreldra og kennivalds.
Foreldrarnir voru hvattir til að hefja
lestrarkennsluna þegar börnin voru
fimm til sex ára gömul og prestur-
inn fylgdist með framförum í kirkj-
unni og með húsvitjunum. Væri
enginn læs á heimilinu bar að fela
öðrum bónda í sókninni lestrar-
kennsluna.17 Biskupar fylgdust
einnig með lestrarkunnáttu lands-
manna á vísitasíuferðum sínum og
af sálnaregistrum sést að læsi hefur
fleygt töluvert fram á seinni hluta
18.aldar. Samhliða fór að verða
sjaldgæfara að fullorðnu fólki væri
hlýtt yfir, og dregur Loftur Gutt-
ormsson af því þá ályktun að ung-
dómshugtakið hafi í auknum mæli
afmarkast eftir aldri, en ekki eftir
stéttarstöðu eins og áður hafði
verið. Fermingin átti líka að vera
hið andlega veganesti sem duga
skyldi hverjum fullvaxta manni, og
almennt var gerð sú krafa að þá
væru börn læs.181 ljósi þessa má ef
til vill draga þá ályktun að með hús-
aga- og fermingartilskipununum
hafi barnæskan smátt og smátt orð-
ið skýrar afmörkuð frá fullorðinsár-
um en áður hafði verið. Franski
sagnfræðingurinn Philippe Ariés
segir þetta hafa gerst í Evrópu í
kjölfar aukinnar þéttbýlismyndun-
ar og skólavæðingar.19 Hér voru að-
stæður á ýmsan hátt frábrugðnar
því sem var í borgarsamfélögum
Evrópu. Þó hafa innfluttar hug-
myndastefnur á borð við píetism-
ann líklega haft áhrif á viðhorf
manna til uppeldismála. Skilin milli
barnæsku og fullorðinsára urðu þó
enn skýrari í uppeldislegri stefnu-
mörkun upplýsingarfrömuða, því í
ritum þeirra um uppeldi er greini-
lega einungis skírskotað til barna og
unglinga.
Upplýsingin. Barnið í
brennidepli
Þótt upplýsingin sé langt frá því að
vera einsleit stefna, einkennist hún
í megindráttum af trú á mannlega
skynsemi sem driffjöður framfara á
öllum sviðum mannlífsins. Þannig
settu upplýsingarfrömuðir kröfuna
um bætta menntun alþýðu á odd-
inn, en um leið beindu þeir athygl-
sá heimskulegi vani, sem hér og
þar skal hafa verið brúkanlegur í
landinu, að hræða með jólasvein-
um eður vofum alldeilis vera af-
skaffaður.15
Viðleitnin til að uppræta jólasveina-
og draugatrú virðist ekki hafa borið
mikinn árangur, en líklega gegndi
öðru máli um þau menntunar-
markmið sem sett voru í húsagatil-
skipuninni. Eins og áður hefur
komið fram nægði yfirborðskennd-
ur utanbókarlærdómur ekki til þess
að kristilegur boðskapur festi rætur
í hugum barna. Reyndar var áfram
gert ráð fyrir því að börnin lærðu
kverið utanbókar, en með
„spurnaraðferðinni" átti sóknar-
presturinn að tryggja að boðskap-
urinn hefði komist til skila. Spurn-
araðferðin fólst í því að á sunnu-
dögum að lokinni guðsþjónustu
voru börn og vinnufólk kölluð fram
á kirkjugólfið og látin þylja það sem
þau höfðu lært í kverinu þá viku.
Síðan voru þau látin svara spurn-
ingum prestsins.16
í skólalausu þjóðfélagi eins og
því íslenska, var lestrarkennslan í
Börn aö leik í kringum styttu af uppeldismtílafrömuðinum ]ean-]acques Rousseau (1712-78). Rousseau
lagði dherslu á einstaklingsmiðað uppeldi drengja, en uppeldi stúlkna dtti hins vegar að gera þær að
fyrirmyndarmæðrum og eiginkonum. Rousseau brýndi brjóstagjöf fyrir koitum og lagðist gegn reifum
ungbarna.
46 SAGNIR