Sagnir - 01.04.1990, Síða 56

Steinunn V. Óskarsdóttir
Herdís Andrésdóttir (1858-1939)
kveður um þau fjölmörgu störf
sem hún vann um ævina:
Löngum hef að lömbum gáð,
leitað, týnt og fundið,
rétt í höföld hvítan þráð
hespað, spóiað, undið.
Eg hef frammi í klettakór
kindur sótt og rekið,
mjólkað kýr og mokað flór,
moð úr básum tekið.
Ullina hef eg tíðum tætt,
úr togi glófa unnið,
svo hef eg líka sokka bætt,
saumað, prjónað, spunnið.
Stúrin hef eg starað í glóð,
steikt af þorski roðið,
bæði vélar við og hlóð
verkað mat og soðið.
Til að hefta hungursnauð
hef eg þorskhaus rifið,
strokkað rjóma, bakað brauð,
búr og eldhús þrifið.
Lúið hef eg bakið beygt,
bundið stundum heyið,
malað kornið, kjötið steikt,
keflað lín og þvegið.
Vetur, sumar, vor og haust
varð eg öðrum þjóna,
sagnakverið lét ei laust,
las við rokk og prjóna.
Þó að stundum þætti neyð
þetta við að stríða,
úti á kaldri lagarleið
var lært að vinna og hlýða.
Þó gæfist mér ei gull í mund
og grátt mig leiki þörfin,
eg hef marga yndisstund
átt við hversdagsstörfin.
Ólína og Herdís Andrésdætur: Ljóðmæli,
Rv. 1982, 303-308.
bannað. Þeir máttu lesa og skrifa
þegar þeir voru ekki að vinnu ut-
anhúss en við urðum aftur á
móti að prjóna, spinna, kemba,
búa til mat, gera að fatnaði
þeirra og okkar sjálfra . . . Ótal
bönn lágu líka við skemmtunum
sem drengjunum leyfðust
óáreittum. Við máttum ekki einu
sinni renna okkur á skautum,
heldur ekki á skíðum o.s.frv. Við
máttum ekki ríða einar út á hesti
— það var ókvenlegt! Við feng-
um aðeins að stjana við bræð-
urna, búa um rúmin þeirra og
vera þeim til þénustu og hlutum
skömm fyrir.25
Stúlkur voru aldar upp til þess að
vinna ákveðin störf og fyrir þeim
flestum lá að verða vinnukonur í
lengri eða skemmri tíma. Það sama
gilti auðvitað um stráka þ.e. þeir
voru aldir upp til að sinna
ákveðnum karlaverkum. Það var
hinsvegar meira hugsað um að inn-
ræta stúlkum auðmýkt og undir-
gefni, því það var álitið þeim fyrir
bestu. Það voru þeir eiginleikar
sem komu húsbændum vinnu-
kvennanna best og þar með öllu
samfélaginu.
„Að koma ull í fat
og mjólk í mat "
Kvennfólki ríður mikið á að
læra, að hirða vel um þá, er það
þjónar, einkum skófatnað fjár-
manna og ferðamanna; líf og
heilsa þeirra getur verið í veði
fyrir slæman útbúnað á höndum
og fótum; eins og að hirða vel og
skynsamlega um sjúka, sem opt
útheimtir armæðu, vökur, þolin-
mæði og lagvirkni með ná-
kvæmri aðhjúkrun og hressandi
samræðum. Sú, sem er fljót og
lipur við allt þetta verður góð
kona, henni verður sýnt um
góða meðferð á börnum, verður
þrifin og umhyggjusöm, góð-
lynd og iðjusöm. Kvennfólk þarf
að læra almenn matarverk . . ,26
Þessi orð sýna vel hvernig fyrir-
myndarstúlkan átti að vera. Upp-
eldi stúlkna átti að miða að því að
gera þær að undirgefnum eiginkon-
um og mæðrum. Það kemur víða
fram að stelpum væri nær að prjóna
eða sinna heimilisstörfum en að
gefa sig að lestri. Lærdómurinn
gerði það eitt að tefja þær frá vinn-
• 27
unm.
Konur áttu samkvæmt þessu að
vera auðmjúkar þjónustur karl-
anna. Ef konan þjónaði ekki nógu
vel gat líf og heilsa karlmannsins
verið í húfi. Ef auðmýktareiginleik-
inn var ræktaður upp í stúlkum var
líklegra að þær yrðu meðfærilegri
sem vinnukonur og húsmæður.
Auðmjúk og undirgefin vinnukona
var ólíkt eftirsóttari en sjálfstæð og
ákveðin.
Piltum var oft komið í læri en
sjaldan stúlkum. Viðkvæðið var að
þær þyrftu ekki menntunar við,
nóg var að þær kynnu að elda
graut. Ef stúlkum var komið í læri
var það oftast til að læra „knipl-
baldríngu" eða aðrar hannyrðir og
saumaskap. Þannig segir Guðrún
Borgfjörð að sér hafi verið komið
fyrir til að læra að sauma. Hún öf-
undaði Finn bróður sinn mikið,
sem fékk að ganga í Latínuskólann
og gat lesið alla daga. Guðrún
reyndi að lesa allt sem hún komst í
og hafði gaman af bókum. Oft fékk
hún þó óþökk fyrir lesturinn og
ávítaði móðir hennar hana og sagði
að henni væri nær að sauma eitt
spor en að liggja alla daga í bókum.
Þegar Kvennaskólinn tók til starfa
hafði Guðrún mikla löngun til að
fara í hann. Móður hennar fannst
hins vegar að hún gæti ekki misst
hana frá verkum allan daginn svo
ekkert varð af náminu.28
Halldóra Bjarnadóttir segir, að
hún hafi þráð að ganga menntaveg-
inn og fara í Latínuskólann. Hún
segist hafa öfundað piltana og leiðst
að vera stúlka.29 Það kemur víða
fram að stúlkur hafi óskað þess
heitt að hafa fæðst sem strákar t.d.
hjá Guðrúnu Borgfjörð sem telur
það hafa verið sína óheppni í lífinu
að hafa fæðst kvenkyns.30
Steinunni Þórarinsdóttur langaði
mikið til að læra eitthvað „og hvað
gat það annað verið en saumaskap-
54 SAGNIR