Sagnir - 01.04.1990, Síða 63

Sagnir - 01.04.1990, Síða 63
„Óhæfa og fordæðuskapur" á rétttrúnaðaröld Árna biskups Porlákssonar frá 1275 en semjendur Stóradóms láta sér nægja að vísa í þessi þriggja alda gömlu lög: 1. móðir 2. systir 3. dóttir 4. stjúpmóðir 5. sonarkona 6. bróðurkona 7. sonardóttir 8. stjúpdóttir 9. bróðurdóttir 10. systurdóttir 11. dótturdóttir 12. móðurmóðir 13. föðurmóðir 14. móðursystir 15. föðursystir 16. móðir konu manns 17. systir konu manns Hér sést glögglega hve vítt hug- takið sifjaspell er en þetta voru aðeins þau allra alvarlegustu. Sam- farir karls og konu voru refsiverðar ef þau voru skyld eða tengd allt í þriðja og fjórða lið. Sama gilti ef menn gerðu sig bera að hórdómsbroti þrisvar sinnum, dauðadómur skyldi það vera. Vandarhögg og húðlát voru tekin upp við alvarlegum brotum sem þó ekki nægðu til dauðadóms. Ná- kvæmlega var tilgetið hve mörg vandarhögg skyldu slegin í hverju tilfelli auk þess sem það var haft fyrir þumalfingursreglu að ætti sá eða sú seka ekki fyrir sektinni skyldu tvö vandarhögg koma í stað einnar merkur. Petta var í fyrsta sinn á íslandi sem hýðingar og dauðarefsing lágu við skírlífisbrotum. Samkvæmt Kristniréttinum gamla lágu fésektir og skriftir hjá presti eða biskupi við vægari brotum en sá sem gerðist sekur um þau sifjaspell sem talin eru upp hér að framan skyldi fridlauss oc beþi þau þar til er þau taca skript þa er byskop leggr a þau. oc bedi hafa þau firir gert hveriom peningi fear sins. bedi i londom oc lausom aurom. Þat a halft konungr en halft bys- kop nema þeir vili meiri misconn a gera.10 Eignamissir var sem sagt þyngsta refsingin í kaþólsku en þó einhver von um að „meiri miskunn" væri sýnd. Onnur breytingin var sú að sekt- irnar höfðu hækkað frá því sem áður var þó aðeins væri um fyrsta Kristján III. kom á siðaskiplum í Danaveldi og lagði grundvöllinn að Stóradómi. Pað kom þó í hlut sonar Iwns, Friðriks II. að undirrita lögin. brot að ræða. Áður hafði t.d. þriggja marka sekt legið við fyrsta einfalda hórdómsbroti11 (þ.e. ef bara annað var gift) en nú var upp- hæðin orðin sex merkur eða rúm tvö kýrverð. Þessi munur var mest áberandi hvað varðaði frillulífisbrot sem áður var aðeins refsað með fé- sektum. Þau voru sem fyrr léttvæg- ustu brotin en nú var, auk þriggja marka sektar, ótímabundin útlegð úr fjórðungi innleidd við fjórða broti og við fimmta broti lá missir húðar eða hin brotlegu „eigist" (hvort sem hið síðastnefnda telst til vægðarlausrar refsingar eða ekki). Þriðja nýjungin var sú að refsing- ar þyngdust við endurtekin brot. T.d. skyldi fyrsta broti þeirra sem skyldir voru í þriðja og fjórða lið refsað með 12 aura sekt en við fjórða broti sömu aðila lá 13 marka sekt (þ.e. 104 aurar) og missir húðar að auki. í þessu dæmi hefur smá sekt u.þ.b. nífaldast með endur- teknu broti og beinlínis lífshættuleg líkamsrefsing bæst við. Fjórða nýjungin, sú mikilvægasta stjórnarfarslega séð en léttvægasta fyrir Jón og Gunnu, var sú að nú skyldi mest allt sektarfé renna í hirslur konungs en ekki kirkju eins og áður. Flestar refsingarnar voru sektir, allt frá 3 aurum uppí 24 merkur og auk þess skyldi helming- ur eigna þeirra sem dæmdir voru fyrir sifjaspell koma í hlut konungs. Þessi aukna refsigleði sem birtist í Stóradómi átti eftir að bitna illa á eigum og skrokkum þúsunda ís- lendinga og kosta tugi manna og kvenna líf sitt. Davíð Þór Björgvinssyni, „virðist sem hugtakið siðferðisglæpur sé víkkað út" með tilkomu Stóradóms „berlegast í refsingum við frillulífi eða samræði ógiftra aðila."12 Það virðist samt sem hugmyndir manna um það hvað sé siðferðisglæpur hafi sáralítið breyst. Samkvæmt Kristnirétti var hórdómur refsiverð- ur bæði einfaldur og tvöfaldur og sama er að segja um frillulífi þótt ákvæði þar um væru óskýr. Hvað sifjaspellin varðar er meira að segja færra refsivert samkvæmt Stóra- dómi en gömlu lögunum. Samfarir fjórmenninga og nánari, bæði skyldra og mægðra, höfðu verið bannaðar fram að þessum tíma og er þar gengið skrefi lengra en í Stóradómi. Stóridómur hins vegar kennir að samfarir skyldra og mægðra lengst í þriðja og fjórða lið séu bannaðar. Gott dæmi um íhaldssemi semjendanna, er að þeir skuli vísa í gömlu kirkjulögin um alvarlegustu sifjaspell, eins og kom fram hér að framan. Mægðir voru eftir sem áður látnar jafngilda frændsemi, þ.e. að karl og kona töldust mægð ef þau voru tengd í gegnum maka, lífs eða liðinn, stjúpforeldri eða jafnvel bamsfor- eldri. I lögunum stendur raunar ekkert um að fólk teljist mægt í gegnum barnsforeldri en þannig voru þau þó túlkuð í reynd sbr. raunasögu Guðmundar Panta- leonssonar og Ingveldar Jónsdóttur hér að aftan. í Stóradómi komu ekki fram neinar nýjar hugmyndir um hvað væri siðferðisglæpur, þvert á móti var hugtakið þrengt örlítið frá fyrri lögum. Nýmælin voru hinsvegar sú að refsingarnar voru hertar á ýmsa lund og kynlíf fólks varð tekjulind konungs en ekki kirkju eins og áður. Kóngur græðir, kirkjan blæðir Það dettur líklega engum í hug að SAGNIR 61
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.