Sagnir - 01.06.2004, Qupperneq 21

EFTA-NEFNDIN MYNDUÐ
Stjórn Landssambands íslenskra útvegsmanna, LIU, taldi að í
ljósi þess að íslenskur sjávarútvegur ætti í vök að verjast vegna
aflabrests og verðfalls sjávarafurða væri nauðsynlegt fyrir Island að
ganga í EFTA.8 LÍÚ taldi fullvíst að þau ríki sem stæðu utan EFTA
og EBE sættu stöðugt versnandi viðskiptakjörum. A stjórnarfundi
LÍÚ haustið 1967 var samþykkt ályktun með 14 atkvæðum gegn
einu þess efnis að Alþingi og ríkisstjórn semdu eins fljótt og unnt
væri um aðild að EFTA. Einnig var ákveðið að kanna möguleika
íslands til þess að ganga í Efnahagsbandalagið þar sem sérhags-
rnunir landsins yrðu tryggðir.
Skömmu síðar ákvað ríkisstjórnin í samráði við þingflokkana að
mynda fimm manna nefnd sem var ætlað að annast könnun á hugs-
anlegri aðild íslands að EFTA og möguleikum á viðskiptasamning-
um við Efnahagsbandalagið. Formaður hennar var Gylfi Þ. Gísla-
son viðskiptaráðherra og auk hans áttu sæti í nefndinni Magnús
Jónsson fjármálaráðherra, Helgi Bergs framkvæmdastjóri, Pétur
Benediktsson bankastjóri og Lúðvík Jósepsson alþingismaður. Rit-
ari nefndarinnar var Þórhallur Ásgeirsson ráðuneytisstjóri.9
Stærsti vandi EFTA-málsins var pólitískur að mati Gylfa Þ. Gísla-
sonar og ljóst var að ýmis mál myndu stangast á í þessu sambandi,
bæði hagræn og félagsleg. Hann taldi það vera bæði eðlilegt og
ákjósanlegt að ríkisstjórnin bæri þar ekki ein alla ábyrgð.IJ Því var
ákveðið að fjalla fyrst um málin í nefnd sem allir þingflokkarnir
ættu fulltrúa í, en síðar yrðu málin rædd við helstu hagsmunasam-
tökin."
STUÐNINGUR NORÐURLANDANNA VIÐ INN-
GÖNGU ÍSLANDS í EFTA
í byrjun nóvember 1967 héldu norrænu viðskiptaráðherrarnir
fund í Osló. Gylfi Þ. Gíslason sat fundinn fyrir hönd íslands og
sagði frá því að þegar Alþingi hefði komið saman fyrr um haustið
hefði ríkisstjórnin tilkynnt að hún ætlaði að vinna að athugun á því
hvort ísland ætti að gerast aðili að EFTA. Sagði hann jafnframt að
ríkisstjórnin teldi að ísland gæti ekki lengur staðið utan við þróun
markaðsmála í Evrópu án þess að það skaðaði verulega hagsmuni
landsins. Teldi ríkisstjórnin því tímabært að hefja nú þegar samn-
ingaviðræður um aðild íslands að EFTA en síðar yrði stefnt að því
að ná viðskiptasamningi við Efnahagsbandalagið án aðildar.12 Við-
skiptaráðherrar Norðurlandanna tóku mjög vel í þessar hugmyndir
og áform ríkisstjórnar fslands og kváðust vera tilbúnir til að vinna
að því að finna lausn á þeim vandamálum sem kynnu að koma
upp.11
Sú grein sem einna helst vafðist fyrir ráðamönnum, þegar inn-
ganga íslands í EFTA var rædd, var 16. grein sáttmálans um at-
vinnufrelsi útlendinga á EFTA-svæðinu. Spurningin var hvort ís-
land og þá einna helst íslenskur iðnaður fengi nógu langan aðlög-
unartíma og hvort Norðurlöndin myndu vilja leggja eitthvað af
mörkum á því sviði sem EFTA næði ekki til. Sérstaklega var ráða-
mönnum umhugað um útflutning íslensks lambakjöts til Norður-
landanna. Gylfi Þ. Gíslason útskýrði mikilvægi þess á Oslófundin-
um fyrir stjórnarandstöðuna að þekkja afstöðu hinna Norðurland-
anna til þessara þátta. Á íslandi legðu menn mikið upp úr áliti
bræðraþjóðanna á Norðurlöndunum og stuðningur þeirra við inn-
göngu íslands í EFTA gæti nægt til þess að koma af stað umræðum.
Jafnframt sagði hann að andstöðu hefði gætt innan stjórnmála-
flokkanna og menn hefðu óttast að stærstu iðnfyrirtækin kæmust í
hendur útlendinga. Því taldi hann að ef fulltrúar Norðurlandanna
myndu samþykkja einhvers konar bókun þar sem þeir styddu það
að veita íslendingum undanþágu frá 16. grein samningsins væri það
mál að verulegu leyti leyst.14
Viðskipti Norðurlandanna innbyrðis jukust um 201% á árunum
1959-1967 og samanlagður útflutningur þeirra til annarra EFTA-
landa jókst um 135% á þessu sama tímabili.15 Viðskiptaráðherrar
Norðurlandanna voru því í heild sinni mjög ánægðir með reynslu
sína af EFTA og studdu af heilum hug inngöngu íslands í samtök-
in. Viðskiptaráðherrar Noregs, Danmerkur og Svíþjóðar töldu að
íslendingar ættu að fá nægan aðlögunartíma og því ættu þeir ekki
að hafa óþarfa áhyggjur af því hvað yrði um iðnaðinn. Fordæmi
VRÓPU / U M H V A Ð
væri fyrir því innan EFTA að veita langan aðlögunartíma og það
ætti að vera auðsótt fyrir fslendinga að fá slíkt hið sama. Einnig
tóku þeir vel í þá hugmynd að styðja íslendinga í útflutningi á ís-
lensku lambakjöti. Hins vegar voru þeir tregir til þess að sam-
þykkja þá bókun sem Gylfi hafði stungið upp á og töldu hana geta
skapað óheppilegt fordæmi fyrir EFTA. Það væri að auki erfitt fyr-
ir þá að gefa sérstaka túlkun á EFTA-samningnum án samráðs við
aðra aðila hans og því væri réttast að ráðgast við þá líka.16
IÐNAÐURí VANDA
Eitt helsta ágreiningsmálið í umræðunni um aðild íslands að
EFTA var hvort aðildin myndi hafa skaðleg áhrif á iðnaðinn í land-
inu. Eins og áður hefur komið fram skuldbundu þjóðir sig til að
fella niður verndartolla og höft á iðnaðarvörum með aðild að
EFTA. Margir óttuðust að með þessu ákvæði gæti farið illa fyrir
ýmsum iðngreinum á íslandi. Því var leitað ráða hjá frændþjóðun-
um og á vegum viðskiptaráðuneytisins voru fengnir tveir norskir
sérfræðingar til þess að ræða um EFTA-sáttmálann, framkvæmd
hans og reynslu Norðmanna af EFTA. í heimsókn sinni sögðu þeir
að við inngöngu Noregs í EFTA hefðu margir haldið að norskur
iðnaður kynni að hljóta skaða af erlendri samkeppni. Reynslan
hefði þó verið önnur því margar iðnvörur sem áður voru einungis
framleiddar fyrir innanlandsmarkað væru nú fluttar út. Aukin sam-
keppni leiddi til samstarfs og samruna iðnfyrirtækja sem gerði fyr-
irtækin samkeppnishæfari. Norskur iðnaður hefði eflst mjög mikið
við aðildina að EFTA og einu undantekningarnar væru í skófram-
leiðslu og fataiðnaði.17
Þær íslensku iðngreinar sem talið var að myndu verða fyrir áhrif-
um breyttrar tollastefnu, ef gengið yrði í EFTA, voru einkum mat-
vælaiðnaður s.s. kex- og súkkulaðigerð, kaffibrennsla, drykkjar-
vöruiðnaður og matarefnagerð. Vinnsla íslenskra landbúnaðaraf-
urða féll ekki undir ákvæði EFTA-sáttmálans. Aðrar iðngreinar
sem voru í hættu vegna EFTA-aðildar voru prjónlesiðnaður,
skinna- og leðuriðnaður, skógerð, fataiðnaður, sementsframleiðsla,
húsgagna- og innréttingasmíði, sápugerð, raftækjasmíði, gólf-
dreglagerð og spuni og vefnaður.18
Gylfi Þ. Gislason.
VAR DEILT? SAGHIR 24 ÁRGANGUR 04 19