Sagnir - 01.06.2004, Side 92

Lífshlaup Þorláks Björnssonar, bónda og hestamanns
Það bcetír hvern BRAGNA að beita þeim hesti
Það er hœgt að fara margar leiðir til þess að útskýra, túlka og miðla fortíðinni. Síðustu áratugi
hafa íslenskir sagnfrœðingar og söguáhugamenn farið til þess nýjar leiðir. Heimildarmyndir, þátt-
araðir í sjónvarpi, margmiðlunardiskar, vefsíður og sérstakar sýningar á munum og myndum hafa
verið meira áberandi miðlunarform sögunnar á seinni árum. Fjölbreytileikinn í sagnfrœði er mikill
og nœr einnig til aðferða á sagnfrœðilegum viðfangsefnum. Lengi vel var algengt að útskýra og
túlka söguna út frá uppbyggingu og þróun þjófélagsstofnana og hlutverki þeirra í þágu þegnanna.
Tímamótaatburðir og lykilmenn í sögu þjóðar hafa sömuleiðis spilað stórt hlutverk í hinni hefðbundnu
aðferðafrœði sagnfrœðinnar. Aðrar aðferðir hafa einnig átt upp á pallborðið. Ein af þeim er einsagan
(microhistory) en þessi aðferð er notuð til þess að fá annars konar sjónarhorn á söguna og tíðarand-
ann. Þannig er hœgt að koma auga á þœtti sem annars hefðu legið á milli hluta.
TENGSLIN OG HLUTLÆGNIN
í þessari grein er ætlunin að fjalla um alþýðumann í íslensku samfélagi sem var uppi á
síðustu öld.1 Aðferðir sem verða notaðar eru í anda einsögunnar en einnig verður
stuðst við æviminningar og opinberar heimildir um viðfangsefnið. Það sem gerir þessa
rannsókn sérstaka eru tengsl höfundar við viðfangsefnið en maðurinn sem um verður
fjallað í þessari grein er afl minn. Velta má fyrir sér hvort æskilegt sé að tengsl rannsak-
andans og viðfangsefnisins séu þetta náin. Hefur það ekki áhrif á hlutlægnina þegar
sagnfræðingar setja sjálfa sig beint inn í rannsóknina? Einfalt svar við þessari spum-
ingu er: „ Jú, auðvitað hefur það áhrif." í framhaldi af þessu má einnig spyrja hvenær
sagnfræðingurinn eða rannsakandinn hafl engin áhrif á rannsóknina? Að mati sagn-
fræðingsins Georgs Iggers er ekki til sagnfræðileg rannsókn þar sem rannsakandinn
hefur engin áhrif:
The idea that objectivity in historical research is not possible because there is no
object of history has gained increasing currency. Accordingly the historian is
always the prisoner of the world within which he thinks, and his thoughts and percept-
ions are conditioned by the categories of the language in which he operates. Thus
language shapes reality but does not refer to it.!
Annar sagnfræðingur, E.H. Carr, er á sama máli og Iggers í þessum efnum. Carr telur
mikilvægt fyrir sagnfræðing sem leitar eftir hlutlægni að gera sér grein fyrir því að hann
hefur takmarkaða sýn á fortíðina því hann er mótaður af kringumstæðum sínum, sam-
félagi og sögu. Ef sagnfræðingurinn er meðvitaður um takmarkanir sínar á viðfangsefn-
inu gerir hann sér grein fyrir því að algjör hlutlægni er ómöguleg. Carr ályktar að þegar
sagnfræðingur er lofaður fyrir að sýna hlutlægni þýði það ekki endilega að hann túlki
söguna rétt heldur að hann leitist við að gera það.3
Vinna sagnfræðingsins felst í því að finna heimildir og túlka þær. Takmarkanir á hlut-
lægni í rannsóknum eru margar og eru heimildir engin undantekning. Allar skriflegar
heimildir eru skapaðar af mönnum sem nota tungumálið til þess að gera þær skiljanleg-
ar fyrir aðra. Þannig má segja að þessar heimildir innihaldi huglægt mat. Mitt huglæga
innlegg í þessa rannsókn eru æviminningar mínar. Vissulega geri ég mér grein fyrir að
æviminningar mínar og afa eru ekki fullkomnar. Heimildirnar um afa eru upprifjun
hans á ýmsum hlutum í sambandi við líf hans og umhverfi. Sömuleiðis eru æviminning-
ar mínar og annarra einnig upprifjun á því liðna. Samt sem áður reyni ég að túlka allar
þær heimildir sem koma hér fram á sanngjarnan hátt og gæti þess að hafa eins lítil áhrif
á rannsóknina og mögulegt er. Það að ég geri mér grein fyrir takmörkunum hlutlægn-
innar vona ég að sé merki um vilja minn til að fara rétt með heimildir.
ÞÓRÓLFUR SÆVAR SÆMUNDSSON
Fæddur árið 1974. Hann útskrifaðist með BA próf í sagn-
fræði veturinn 2003 og stundar nú diploma nám í opinberri
stjórnsýslu við Háskóla íslands.
90 SAGN
IR 24 ARGANGUR '04
L I F S H L A U
Þ O R L A K S
BJÖRNSSONAR
ÓNDA O G HEST