Sveitarstjórnarmál - 01.04.1994, Blaðsíða 24

STJÓRNSÝSLA
A B
staðbundna samhæfingu, þótt fleira kænti einnig til.
Hlutverk sveitarfélaga innan héraós-
stjórnar ríkisins
Við almenna verkefnatilfærslu frá framkvæmdavaldi
ríkisins þarf að líta á héraðsstjórnsýsluna sem heild og
marka samhliða stefnu um uppbyggingu og hlutverk
hennar til langs tíma. Einhliða athygli á sveitarstjórn-
arkerfinu sem valddreifingartæki byggist að nokkru
leyti á misskilningi á eðli þess. Jafnframt eru mögu-
leikar umdæmiskerfa framkvæmdavaldsins í héruðunt
vannýttir vegna þess hve illa þau eru skipulögð.
Hvaða forsendur eru t.d lagðar til grundvallar við
skiptingu valds og verkefna milli umdæma fram-
kvæmdavaldsins og sveitarfélaganna hér á Iandi?
Liggur rökrétt hugsun að baki eða er hverju sinni verið
að finna sveitarstjórnunum einhver verkefni í nafni
valddreifingar, hagræðingar eða atvinnuaukningar á
landsbyggðinni, sem mætti jafnvel í enn ríkari mæli
færa frá miðskipuðum höfuðstöðvum framkvæmda-
valdsins í dreifskipuð umdæmi þess í héraði? Þótt
verkefni yrðu í stórauknum mæli Outt frá höfuðstöðv-
um framkvæmdavaldsins til útstöðva sinna í héraði
breytti það engu um þau markmið að jafnframt rnegi
stórauka verkefni sveitarstjórnarkerfisins. Það er ekki
eingöngu búskapur sveitarfélaganna, sem er hlutfalls-
lega minni hér á landi en í flestum samanburðarlöndunt
okkar, heldur einnig umfang og hlutverk héraðsstjórn-
unar í heild. Flutningur miðskipaðra stjórnarstofnana
hingað og þangað um landið eflir ekki héraðsstjórn-
sýsluna sem slíka og skapar aðeins dreift miðstýrt
kerfi (!) flestum til óhagræðis og aukins kostnaðar, eins
og málum er nú háttað.
Vel skipulögð héraðsstjórn gæti t.d. gegnt mun þýð-
ingarmeira hlutverki í framkvæmd alhliða
„byggðastefnu" ríkisvaldsins, ef hún þá þekkist, líti hún
dagsins Ijós. Gæti endur-
skipulögð héraðsstjórn-
sýsla borið meiri þunga af
staðbundinni atvinnuupp-
byggingu og samræm-
ingu opinberra aðgerða
innan byggða og lands-
hluta og létt þar með á
miðskipuðu stjórnvaldi?
Hvernig á að skipuleggja
héraðsstjórnina í þeim
tilgangi og hvaða hlut-
verki ætd umdæmiskerfi
sveitarfélaganna og um-
dæmiskerfi fram-
kvæmdavaldsins að
gegna hvort um sig? A að
draga úr sjálfræði sveit-
arstjórnarkerfisins til að
gera það rneira gildandi á þessu sviði og nota það fyrst
og fremst sem stjórntæki ríkisins til að jafna þjónustu
milli byggðarlaga í landinu eða á að auka sjálfræði
hvers sveitarfélags og leyfa aðstöðumun að koma fram,
t.d. innan grunnskólans og heilbrigðiskerfis? Á að líða
sveitarfélögum að þjóna innri hagsmunum sínum
hverju um sig á kostnað þjóðarhagsntuna, t.d. nteð því
að auka útgjöld sín með auknum álögum eða skuld-
setningu, samtímis því að yfirlýst efnahagsstefna ríkis-
valdsins kynni að vera að draga úr opinberum umsvif-
uin. eða skal þeim gert að halda sig innan þess ramma
sem æðri stjórnstig setja um staðbundna útfærslu þjóð-
armarkmiða? Ef sveitarfélögin hvert um sig eiga að
vera óbundin af markmiðum ríkisstjórna hverju sinni
veikti það ríkisvaldið mjög sem stjórntæki og reyndar
sveitarstjórnarkerfið einnig, þar sem búast má við
breytilegum ákvörðunum sveitarfélaganna innan þess.
Ef sveitarstjórnarkerfið á hins vegar að lúta ýtrustu
ákvörðunum ríkisstjórna um innri málefni sín þá er
sjálfræði þeirra verulega skert.
Hvaða megináherslur á að leggja til grundvallar við
uppbyggingu íslenska sveitarstjórnarkerfisins?
Er tilgangur þess fyrst og fremst að:
a) efla sjálfræði sveitarfélaganna til að fara eigin leið-
ir?
b) efla sveitarstjórnarkerfið til að jafna aðstöðumun?
c) efla sveitarstjórnarkerfið til að auka rekstrarlega
hagkvæmni?
d) efla lýðræðislega þátttöku í ákvarðanatöku?
Við nánari útfærslu hafa markmið þessi reynst of
margbreytileg, innbyrðis illsamræmanleg innan sama
sveitarstjórnarkerfis og útilokað hvert annað tíma-
bundið eða varanlega.
Ef mikil áhersla er lögð á sjálfræði innan sveitar-
stjórnarkerfisins eiga sveitarfélögin að geta farið eigin
leiðir hvert fyrir sig og tekið ákvarðanir um mismun-
86