Sveitarstjórnarmál - 01.04.1994, Blaðsíða 39

HÆSTARÉTTARDÓMAR
vemda almenna hagsmuni sveitarfélaga og íbúa þeirra
og tryggja að íbúarnir njóti þeirrar lögboðnu þjónustu
sem sveitarfélög eiga að veita. Akvæði sveitarstjórnar-
laga eru ófrávíkjanleg lagaákvæði og heimila því ekki
sveitarstjórnum að víkja frá fyrirmælum þeirra, þó það
kunni að vera talið henta í einstökum tilvikum.
Mér er ekki kunnugt um að sambærileg ákvæði sé að
finna í lögum um málefni sveitarfélaga annars staðar á
Norðurlöndum. Má sem dæmi nefna að samkvæmt
norskum lögum er sveitarfélögum heimilt að gangast í
ábyrgðir ef það telst sérstaklega í þágu hagsmuna
sveitarfélagsins. Þar hefur m.a. verið frjálsleg túlkun á
því hvenær sérstakir hagsmunir sveitarfélags teldust
vera fyrir hendi eða ekki.21
Almenn þýðing hæstaréttardómsins
Það verður jafnan að fara varlega í að meta almenn
áhrif dóma þar sem þeir eru í reynd einungis úrlausn
tiltekins ágreiningsefnis.
Samt sem áður hafa dómar oft fordæmisgildi og á það
einkum við þegar um skýringar á ófrávíkjanlegum
lagaákvæðum er að ræða, eins og í því tilviki sem hér
um ræðir. Ég tel að sá dómur Hæstaréttar, sem hér hefur
verið gerður að umtalsefni, hafi fordæmisgildi. Ég tel
að niðurstaða Hæstaréttar og reyndar einnig niðurstaða
héraðsdóms feli í sér að 4. og 5. mgr. 89. gr. sveitar-
stjórnarlaga eigi að túlka samkvæmt orðanna hljóðan
og skýra þær þannig að þær banni sveitarfélögum að
gangast í sjálfskuldarábyrgðir fyrir aðra en stofnanir
sveitarfélagsins. Jafnframt sé sveitarfélögum óheimilt
að veita einfalda ábyrgð nema taka baktryggingu sem
sveitarfélagið metur gilda. Verður í því tilviki að fara
fram raunverulegt mat á gildi tryggingarinnar. Fullvíst
má telja að sveitarstjórnarmenn hafi ekki frjálsar hend-
ur við slíkt mat, heldur verði matið að byggja á mál-
efnalegum sjónarmiðum og hlýtur að þurfa að miða við
það að hægt væri að fá fullnustu kröfunnar í hinu
tryggða ef til innlausnar á ábyrgð kemur.
Rétt er að geta þess að þann 3. júlí 1987 og þann 26.
janúar 1988 voru kveðnir upp úrskurðir í félagsmála-
ráðuneytinu þar sem talið var að hin tilvitnuðu ákvæði
sveitarstjómarlaga útilokuðu ekki að ábyrgðir, sem
stofnað var til upphaflega á gildistíma eldri laga, yrðu
endumýjaðar.31
Með hliðsjón af orðalagi 4. og 5. mgr. 89. gr. og til-
gangi þeirra svo og með hliðsjón af dómi Hæstaréttar
(og reyndar einnig dómi héraðsdóms) verður að telja að
2) Sbr. rit Jan Fridthjof Bert, Oddvar Overa og Harald
Hove. Kommunalrett, 2. útg., Ósló 1989, bls. 301 og 302.
3) Sjá um úrskurði þessa ritið Úrskurðir félagsmála-
ráðuneytisins á sviði sveitarstjórnarmálefna, byggingar-
og skipulagsmála 1986-1989. Félagsmálaráðuneytið gaf út
í Reykjavtk 1990.
niðurstaða úrskurðanna tveggja sé a.m.k. umdeilanleg.
Lokaorö
Alkunna er að fyrir gildistöku nýju sveitarstjórnar-
laganna nr. 8/1986 var það rnjög tíðkað að sveitarfélög
tækju á sig ábyrgðir á fjárskuldbindingum, einkum
þeirra sem fóru með atvinnurekstur í viðkomandi
sveitarfélagi. Var ekki óalgengt að einstakar lánastofn-
anir gerðu það að skilyrði fyrir lánveitingu að til kæmi
slik ábyrgð sveitarfélags.
Reglurnar í 4. og 5. mgr. 89. gr. sveitarstjórnarlaga
banna að mestu að sveitarfélög gangist í slíkar ábyrgðir.
Það er ástæða til að ætla að margir sveitarstjórnarmenn
hafi ekki áttað sig á að skýra beri umrædd ákvæði
samkvæmt orðanna hljóðan heldur hafi þeir talið að
sveitarfélög hefðu enn svigrúm til mats í þessum efn-
um. Nú er sýnt að sú afstaða fær ekki staðist. Telja
verður að ábyrgðaryfirlýsingar, sem sveitarfélög hafa
gefið eftir 1. janúar 1987 og fara í bága við áðurnefndar
reglur sveitarstjórnarlaga, séu ógildar. Sveitarfélögum
er óheimilt að innleysa slíkar ábyrgðir og hafa ekki
svigrúm til mats í því efni. Er rík ástæða til að ætla að
sveitarfélög þurfi að huga sérstaklega að þessum mál-
efnum.
k o p 0
HH 0 h -W *0 §1 0.5 Fan stai a- nair
£ £ w M- *+* 0 0
< ^ *o ur c ili
H 0 m «1 eða
< £ .. « »<0± fc TJ 8? 0 k *0 stál w i
< EINAR J0HANNESS0N
Ph í Brekkubyggð 23 540 Blönduósi
Sími 95 - 24425
101