Sveitarstjórnarmál - 01.12.1995, Side 35

MALEFNI ALDRAÐRA
sveitarfélaganna vegna öldrunarþjónustunnar, þ.e.
kostnaður við heimilishjálp, tómstunda- og félagsstarf
aldraðra, íbúðir og aðra þjónustu, nemi um einum millj-
arði króna á ári.
Auk uppbyggingar og skipulagningar á lögbundinni
þjónustu hafa sveitarfélögin einnig komið til móts við
þarfir aldraðra með lækkun eða niðurfellingu fasteigna-
skatta og fasteignagjalda og lækkun eða niðurfellingu á
þjónustugjöldum vegna aðgangs að þjónustustofnunum
sveitarfélaganna. Þær fjárhæðir eru þó ekki tilgreindar í
þeim tölulegu upplýsingum sem liggja fyrir þessum
fundi um útgjöld sveitarfélaganna vegna öldrunarmála.
Verkaskipting ríkis og sveitarfélaga
Lög um málefni aldraðra nr. 82/1989 tóku gildi í árs-
byrjun 1990 samhliða ýmsum breytingum á verkaskipt-
ingu ríkis og sveitarfélaga. I lögunum segir að frum-
kvæði að stefnumótun í málefnum aldraðra skuli vera
hjá heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytinu. Lögin um
málefni aldraðra kveða þó tæpast nógu skýrt á um
verkaskiptingu nkis og sveitarfélaga í öldrunarmálum.
Þannig gætu sjálfseignarstofnanir eins og Skjól og Eir
í Reykjavík og Sunnuhlíð í Kópavogi starfað óháð
stefnu viðkomandi sveitarstjómar í öldrunarmálum því
heilbrigðisráðuneytið veitir þeim rekstrarleyfi. í flestum
tilvikum eiga sveitarfélögin verulegan þátt í stefnumörk-
un varðandi uppbyggingu og rekstur slíkra stofnana með
beinu vali á fulltrúum í stjóm eða fulltrúaráð þeirra.
Frumkvæði að framkvæmdum við stofnanir af því
tagi er gjaman þannig háttað að sveitarfélögin og félaga-
samtök þrýsta á ríkisvaldið um framkvæmdir við hjúkr-
unarheimili eða dvalarheimili þar sem þörfin er oftast
auðsæ og brýn. Framkvæmdasjóður aldraðra greiðir
hluta byggingarkostnaðar og ríkissjóður ætti síðan að
greiða stærstan hluta rekstrarins. Við ákvarðanatöku um
framkvæmdimar vill þó brenna við að rekstrarkostnaður
sé ekki tryggður né gengið frá þeim þætti með formleg-
um hætti.
Því hefur það gerst að verulega stór hluti af fjármun-
um framkvæmdasjóðs aldraðra fer nú til að greiða
rekstrarkostnað öldmnarstofnana. Við stofnun sjóðsins
var þó eingöngu ætlast til þess að hann veitti fjármuni til
byggingar öldmnarstofnana. Full þörf væri á að sjóður-
inn sinnti óskiptur því hlutverki enn um sinn.
Stefnumótun, áætlanagerð og skipulagning, sem á að
vera í höndum heilbrigðisráðuneytisins, er því mjög
mikilvæg. Vegna nálægðar sveitarstjómanna við íbúana
og þá sem þarfnast þjónustunnar er það á hinn bóginn
mjög eðlilegt að framkvæðið að uppbyggingunni komi
fyrst og fremst frá sveitarfélögunum eða félagasamtök-
um sem annast þjónustu við aldraða, þá oftast í náinni
samvinnu við viðkomandi sveitarfélög.
Verkaskipting ríkis og sveitarfélaga í þessum mála-
flokki er þó tæpast nógu skýr. Það á bæði við um stefnu-
mótun og skipulag og ekki síður um stjómunarlega og
fjármunalega þætti öldrunarþjónustunnar. Þannig eru
sveitarfélögin t.d. ábyrg fyrir félagslegri heimaþjónustu
en heimahjúkran er verkefni ríkisins.
Einnig er um fjármunalegan og í sumum tilvikum
stjómunarlegan aðskilnað að ræða varðandi annars vegar
dvalarheimili fyrir aldraða og hins vegar hjúkranardeild-
ir. Sveitarfélögin og aðrir rekstraraðilar reka dvalarheim-
ili fyrir aldraða og einnig í nokkram tilvikum hjúkranar-
heimili gegn daggjöldum frá ríkinu. Þegar aldraður ein-
staklingur er færður af dvalar- eða hjúkrunarheimili
sveitarfélags eða annarra rekstraraðila yfir á sjúkrahús
eða öldrunardeildir þeirra færist fjárhagsleg ábyrgð á
þjónustu við einstaklinginn frá sveitarfélagi eða samtök-
um og sjálfseignarstofnun til ríkisins.
Þjónusta við aldraða er fyrst og fremst staðbundin vel-
ferðarþjónusta sem mikilvægt er að myndi eina sam-
fellda þjónustukeðju þannig að úrræðin sem í boði era á
hverjum stað séu sem fjölbreytilegust og að skortur á
rýmum innan eins þjónustuþáttar leiði ekki til ofnotkun-
ar á öðrum.
Mikilvægt er að fjárhagsleg ábyrgð á öllum þáttum
þjónustunnar sé hjá sama stjómvaldi og er heppilegra að
það séu sveitarfélögin fremur en ríkið. Hins vegar er
bæði sjálfsagt og eðlilegt að um sé að ræða mismunandi
rekstrarfyrirkomulag í þessari þjónustu, t.d. þannig að
sjálfseignarstofnanir séu starfræktar eins og verið hefur
um langan tíma og oftast með mjög góðum árangri.
Fjárhagsleg áhrif af flutningi öldrunarþjónustu til
sveitarfélaga yrðu í fyrsta áfanga þau að kostnaður við
heimahjúkran færðist til sveitarfélaganna en hann er nú
hluti af rekstrarkostnaði heilsugæslustöðvanna og kostn-
aður við rekstur hjúkrunarheimila og þjónustuhúsnæði
aldraðra yrði greiddur samkvæmt þjónustusamningi við
sveitarfélög.
Öldrunarþjónusta sveitarfélaganna í
framkvæmd
1 mörgum sveitarfélögum era kosnar félagsmálanefnd-
ir til að hafa umsjón með félagsþjónustu sveitarfélagsins,
þ.m.t. málefnum aldraðra. I fjölmennustu sveitarfélögun-
um vinna félagsmálanefndir m.a. að eftirtöldum verkefn-
um:
a. Rekstri hjúkrunar- og dvalarheimila, sambýla,
vemdaðra þjónustuíbúða og úthlutun leiguíbúða fyrir
aldraða.
b. Rekstri þjónustumiðstöðva fyrir aldraða.
c. Félagslegri heimaþjónustu fyrir aldraða, öryrkja og
sjúka, sbr. VII. kafla laga nr. 40/1991 um félagsþjón-
ustu sveitarfélaga.
d. Félagsstarfi fyrir aldraða.
Félagsmálanefndir í sveitarfélögum á starfssvæði
heilsugæslustöðvar skulu tilnefna fulltrúa í sérstaka und-
imefnd, öldranamefnd. Verkefni öldranamefndanna er:
• að gera tillögu um öldranarþjónustu á starfssvæð-
inu,
225