Sveitarstjórnarmál - 01.12.1995, Qupperneq 40

MÁLEFNI ALDRAÐRA
um störf í þágu aldraðra. Áhugafólkið vill gjarnan fara
styttri og einfaldari leiðir en ketfið og strax koma fram
ákveðnir hagsmunaárekstrar vegna hagsmunagæslu for-
svarsmanna stéttarfélaga og starfsmannanna sjálfra eins
og gerist í öðrum greinum atvinnulífsins. Að ná fram
gæðum í þjónustu eða bættum gæðum getur því stund-
um reynst allflókið ferli og verður oft að tengjast ein-
hvers konar hagsmunum aðila.
Viöhorf aldraöra
Ef rætt er við eldri borgara eða ættingja þeirra er mjög
einstaklingsbundið hvað menn telja vera gæði. Einn
gamall maður sagði við mig að hann teldi það ekki til
gæða að komast inn á gott hjúkrunarheimili með góðri
þjónustu ef hann þyrfti svo að dvelja meðal miklu veik-
ara sambýlisfólks á stofu eða setustofum. Sér liði hrein-
lega illa til sálarinnar og þá um leið til líkamans þrátt
fyrir óaðfinnanlega aðhlynningu starfsfólks. Því vildi
hann af fenginni reynslu miklu heldur búa til lokadags í
sinni íbúð ef hann gæti búið þar við öryggi og þjónustu
sem hann teldi sig þurfa, og samskipti við góða ná-
granna væri vítamínsprauta í hans tilveru. Einnig þegar
hann ætti þess kost að vera í dagvist eða félagsstarfi
aldraðra þá sjaldan heilsan leyfði. Gallinn væri sá að sú
heimaþjónusta sem hann vildi að væri fyrir hendi væri
bara alls ekki í boði og margur aldraður teldi sér það því
hagkvæmara - aðstandendumir einnig - að komast inn á
stofnun. Þannig erum við aftur og aftur komin að þessu
atriði. Hvemig á að þjónusta hvem og einn svo honum
líði sem best og hvemig verður greiðslu kostnaðar hátt-
að?
Ástæðan fyrir því að umræðan um öldrunarþjónustuna
getur verið á þessum nótum í dag en ekki í dúr fátækra-
framfærslu fyrri alda er sú að sú kynslóð sem kom til
starfa á fjórða og fimmta áratugnum og naut á starfsaldri
eins mesta hagvaxtarskeiðs, sem nokkru sinni hefur
komið, er fyrsta kynslóðin á Islandi sem hefur eignast
verulegar eignir og á þær á efri ámm. Samkvæmt skatt-
framtölum árið 19S8, fyrir sjö ámm, áttu 60 ára og eldri
verðmæti á fasteignamati um 90 milljarða króna. Þetta
var á þágildandi verðlagi að meðaltali 4 milljónir á ein-
stakling og 8 milljónir á hjón. Margir háaldraðir á þess-
um tíma voru þó eignalitlir en þegar litið var neðar í ald-
ursröð áttu 50 til 59 ára 70 milljarða en sá hópur er nú á
aldrinum 57-66 ára og um hann verðum við að hugsa
líka þegar horft er til framtíðar. Minna má einnig á að
mörg skuldabréf em ekki eignaskattsskyld og því vafa-
laust um mun hærri eignaupphæðir að ræða en hér koma
fram. Einnig hefur þessari kynslóð 50-59 ára áreiðan-
lega tæmst arfur frá háöldruðu kynslóðinni á þessum
ámm.
Horft til framtíöar
Það verður því að taka mið af þessum nýju forsendum
þegar horft er til framtíðar í málefnum aldraðra og ekki
þýðir að ætlast til að opinberir aðilar ráði við að veita
þeim vaxandi fjölda sem nú kemur á lífeyrisaldur á
næstu ámm viðunandi þjónustu án vemlegrar greiðslu-
þátttöku viðkomandi aðila. Því má ætla að hóflegt þátt-
tökugjald í kostnaði við þegna þjónustu geti verið viss
gmndvöllur að eðlilegri þjónustu við hvem og einn - at-
kvæðagreiðsla um þá þjónustu er fólk óskar sér sjálft. -
En þá verður líka fjölbreytni um valkosti að vera fyrir
hendi. Nú kunna einhverjir að halda að með þessum
hætti sé eingöngu hinum efnameiri gert kleift að fá eða
tryggja sér viðunandi þjónustu. En það er misskilningur.
Hér verða lífeyrisgreiðslur að koma til - breyting á
grunnlífeyri og tekjutryggingu, sem eykur möguleika
fólks til sjálfsákvörðunar um val á umhverfi og þjónustu
á efri ámm og kem ég hér að því síðar.
Þegar ég horfi til nánustu framtíðar og tek mið af
stöðu mála eins og þau horfa við mér í dag er mér efst í
huga, einkum hér á höfuðborgarsvæðinu og stærstu þétt-
býlisstöðum, að komið sé á með heimaþjónustu öflugri
kvöld-, nætur- og helgidagavakt utan stofnana því ör-
yggisleysi, einsemd og þjónustuleysi gerir svo marga
sjúka - flýtir fyrir þörf á stofnanavist - og eykur sókn í
miklu dýrari úrræði en þörf væri á ella. Þetta er mín per-
sónulega skoðun eftir viðtöl við fjölda aldraðra og
starfsfólk í heimaþjónustu. Ég tel þetta vera eitt mikil-
vægasta, skjótvirkasta og hagkvæmasta atriðið í bættum
gæðum í þjónustu við aldraða.
Þegar til lengri framtíðar er litið og miðaldra kynslóð-
in sem nú vinnur sín verk með tölvum kemst á efri ár
hlýtur tölvusamskiptanet að verða mikilvægur þáttur í
öryggis- og þjónustumálum aldraðra. Raunverulega ætti
nú þegar að fara að huga að því að taka þessa hátækni í
þjónustu fyrir aldraða og fylgja þróuninni eftir.
Það er nauðsynlegt að koma á fót öflugra upplýsinga-
kerfi en nú er fyrir hendi til að kynna og auðvelda
öldruðum val á mismunandi umhverfi, öryggi og þjón-
ustu á efri árum og að gera þeim kleift að nýta til þess
með skynsamlegum hætti arðinn af lífsstarfi sínu eða
með stuðningi opinberra aðila þegar við á.
Og loks eru það svo lífeyrismálin - afkoman á efri
árum sem er grundvöllur að því að tryggja fólki eðlileg-
an aðgang og eðlilegt val um þjónustu sem það óskar að
njóta og sem það er tilbúið að greiða fyrir eðlilegt þátt-
tökugjald. Það má færa rök að því að fátt gæti betur
tryggt gæði þjónustu er hæfi hverjum og einum á efri
árum en hann eða hún taki um það sjálf ákvörðun og
hafi fjármuni til þess að uppfylla grundvallarþarfir. Það
er því samspil margra þátta er snerta einstaklinga, starfs-
fólk í öldrunarþjónustu og tilfærslu á fjármunum í þjóð-
félaginu sem gæti væntanlega skilað hagkvæmustu og
gæðabestu þjónustunni fyrir þjóðfélagsheildina, og ég
vona því að öllu athuguðu að það sé bjartari tíð með
blóm í haga í þjónustumálum aldraðra við lok 20. aldar-
innar.
230