Sveitarstjórnarmál - 01.12.1995, Blaðsíða 39

MÁLEFNIALDRAÐRA
Frá ráöstefnunni um öldrunarþjónustu - rekstur og gæöi - sem haldin var á Hótel
Loftleiöum 17. mars sl. Ljósm. Gunnar G. Vigfússon.
Einnig stofna Rauði krossinn og fleiri
félagasamtök til dagvistar í Múlabæ og
Hlíðabæ jafnframt því sem einstaklingar
hefja rekstur lítilla öldrunarstofnana.
Frumkvödlar og ábyrgóar-
aöilar
Þegar litið er yftr farinn veg og þróun
í öldrunarmálum hér á landi er nærtækt
að spyrja: Hverjir hafa borið ábyrgð á
öldrunarþjónustunni? Svarið er skýrt:
Opinberir aðilar - ríkið og sveitarfélög-
in - og gera enn.
En þá má jafnframt spyrja: Hverjir
hafa verið brautryðjendur og athafna-
samastir um bættan aðbúnað aldraðra?
Ég tel það hafa verið félagasamtökin að
baki Grundar, Hrafnistu og Sunnuhlíð-
ar.
Ég vek athygli á því að með frum-
kvæði þessara þriggja aðila er á sínum
tíma reynt að rjúfa kyrrstöðuna sem ríkt
hafði í málefnum aldraðra og þjónustu við þá. Með
frumkvæði þeirra varð bæði ríkisvaldinu og sveitarfélög-
um smám saman Ijóst að opinberir aðilar höfðu ekki tek-
ið mið af breyttum þjóðfélagsaðstæðum. Þeir höfðu svo
sem löngum áður í aldanna rás farið sér hægt um allt
frumkvæði í þessum málum og það er ekki fyrr en í
byrjun 9. áratugarins á þessari öld sem sérstök löggjöf
um öldrunarþjónustu er samþykkt á Alþingi og Fram-
kvæmdasjóður aldraðra er settur á stofn, eins og ég hefi
áður minnst á hér að framan.
Það vekur og athygli að það eru frjáls félagasamtök,
sem í öllum tilfellum standa að baki uppbyggingar hús-
næðis og þjónustu í þágu aldraðra á þessum tíma - og
axla ábyrgðina af þessu framtaki. Með setningu laga um
öldrunarþjónustu 1982 er þessum málaflokki settur
ákveðinn rammi og hafa allar framkvæmdir eftir þann
tfma mótast mjög af þeirri lagasetningu og fjárframlög-
um úr framkvæmdasjóði aldraðra.
Árið 1989 er svo lögum þessum enn breytt og þá
verður það meðal annars lagaskylda að sveitarfélög ann-
ist heimaþjónustu fyrir aldraða.
Ákvörðun um gæói þjónustu og rekstur
Á undanfömum árum hafa farið fram miklar umræður
um öldmnarmál og þjónustu við aldraða bæði innan og
utan stofnana. Og margir spyrja: Hverjir ráða raunvem-
lega gæðum þjónustu og rekstri og hverjir eiga að ráða í
slíkum málum? Stjómendur stofnana eða heimaþjónustu
- eða eiga aldraðir sjálfir, þ.e.a.s. notendur og njótendur
þjónustunnar, að ákveða þetta? Og heymm nú aðeins
hluta af 1. grein laganna frá 1989 en þar segir orðrétt:
„Tilgangur þessara laga er að aldraðir geti svo lengi
sem verða má búið við eðlilegt heimilislíf en að jafn-
framt sé tryggð nauðsynleg stofnanaþjónusta þegar
hennar gerist þörf. Eftir því sem kostur er skal sjálfs-
ákvörðunarréttur aldraðra í því efni virtur og möguleik-
ar þeirra til ráðstöfunar eigin eigna og lífeyris ef þess
gerist þöif. “
Og ef við veltum fyrir okkur þessum texta dagsins
eins og tilvitnun í Biblíuna þá má spyrja: Þýðir þetta
ekki að það á raunvemlega að vera hinn aldraði sjálfur
sem getur ráðið því hvaða gæði þjónustu hann óskar sér
með því að taka þátt í kostnaði og verja til þess eigin
eignum og lífeyri ef þess gerist þörf? Þýðir þetta ekki
líka að það er ekki stöðugildafjöldinn á stofnunum sem
segir til um gæði þjónustu heldur hvemig stofnunin eða
heimaþjónustan getur sem best uppfyllt óskir og þörf
hins aldraða svo hann verði sem ánægðastur? Oskimar
og þarfimar em svo afskaplega misjafnar og mismiklar
og spumingin sú hvort ábyrgðin af uppfyllingu þeirra
eigi ekki og verði ekki að vera í höndum þiggjendanna -
hinna öldruðu. Að sjálfsögðu er ljóst að nokkur hópur,
einkum háaldraðra, er það sjúkur að hann er ófær um að
taka ákvarðanir um eigin þjónustu og það verður þá að
gerast af fagfólki og eða nánustu aðstandendum. Það er
hins vegar ætlast til samkvæmt núgildandi lögum að op-
inberir aðilar hafi í megindráttum fomstu um uppbygg-
ingu stofnana og heimaþjónustu þó að fleiri, svo sem fé-
lagasamtök, komi þar til. En upplýsingar um þá valkosti
sem í boði em fyrir aldraða virðast ekki nema að hluta til
ná til almennings og mér er það stöðugt undrunarefni
hve almenn fáfræði um valkosti aldraðra til betra lífs á
efri ámm er í þjóðfélaginu. Það er því þörf fyrir stórátak
í þeim málefnum.
I viðræðum milli starfandi fagfólks og áhugafólks um
málefni aldraðra kemur oft fram vemlegur áherslumunur
229