Sveitarstjórnarmál - 01.03.1996, Blaðsíða 43

FORNLEIFAR
5. mynd. Gamla Krýsuvík eöa Krýsuvík hin forna í Ögmundar-
hrauni á Reykjanesi, efri bærinn. Pannig getur hrauniö, sem
rann um miöja 12. öld, myndaö fallega umgjörö um rústir. Eng-
um hefur þótt þetta fallegt þegar hrauniö rann. Myndin er tekin
áriö 1960. (Skyggnusafn Pjms. nr. 581. Ljósmyndari Kristján
Eldjárn.)
6. mynd. Seljarúst á Seljabót í Herdisarvíkurlandi á Reykjanesi.
Oft leynast rústir í svo þýföu landi og þá er ekki alltaf auövelt aö
sjá þær. Pessi er þó nógu greinileg svo aö allir sjá þar rústir.
Myndin er tekin áriö 1966. (Skyggnusafn Þjms. nr. 1819. Ljós-
myndari Pór Magnússon.)
„Commissionen og Reykjavík“
Þegar „Commissionen“ hóf starfsemi sína í byrjun 19.
aldar töldust fornleifar vera eitthvað annað en við teljum
í dag. Töldust t.d. venjulegar rústir af beitarhúsum og
öðrum rústum varla til fornleifa.
í landi Reykjavíkur eru í dag ca 160 staðir með forn-
leifum á fornleifaskrá. Fjöldi einstakra fornleifa er u.þ.b.
3°0.
í svari til „Commissionen“ frá Ama Helgasyni, dóm-
kirkjupresti í Reykjavík um tíma, segir að í sókninni
hafi aðeins verið þrennar fornleifar og allt voru það
lausir gripir frá kaþólskum tíma. Þeir voru biskupakápa,
skímarfontur og kaleikur einn vel gylltur. Aðrar forn-
leifar þekkti Árni prestur ekki í Reykjavík (Vík) og þótti
honum það allundarlegt í sjálfu landnámi Ingólfs Amar-
sonar, fyrsta landnámsmanns Islands að margra áliti.
í fornleifaskrá prófessors Finns Magnússonar frá
1816 er einnig getið um þrennar fornleifar (femar þó) í
landi Reykjavíkur (Víkur). Þær voru biskupakápan og
skírnarfonturinn áðurnefndu og fallbyssur tvær, seni
verið höfðu á Bessastöðum í fyrstu, en var síðar komið
fyrir í virkinu Fort Phelp af sjálfum Jörundi hundadaga-
konungi. Sagði Finnur að til fallbyssnanna hefði sést í
flæðarmálinu á fjöru, en þar munu þær hafa lent að lok-
urn eins og aðrar þekktar fallbyssur hér við land (á
Grundarfirði og Flatey!). Aðrar fornleifar þekkti Finnur
ekki í landi Reykjavíkur.
Það verður að teljast nokkuð athyglisvert að hvorug-
um hafi borist til eyrna nein munnmæli um neitt það
sem þeim þótti ástæða til að telja upp í bréfum eða
skrám sínum. Hvergi er t.d. minnst á meintan haug Ing-
ólfs Arnarsonar þar sem sumir töldu hann vera við
Breiðagerðisskólanm', eða hof” hans sem sumir töldu
vera þar skammt frá. Munnmæli um þessa staði voru
talsvert áberandi á fjórða áratug þessarar aldar og var
hinn meinti haugur Ingólfs lil og með rannsakaður lítil-
lega og um hann sagt að hann væri athyglisverður og
nánari rannsóknar þörf. Nánari rannsókn fór þó aldrei
fram.
„Commissionen“ og Glæsibæjarsókn í
Eyjafirói
Úr Glæsibæjarsókn í Eyjafirði barst bréf til
„ Commissionen “ frá Jóni Reykjalín Jónssyni presti, dag-
sett þann 20. október 1821. Þess má geta að Jón þessi
var settur frá embætti um tíma vegna barneigna, en fékk
síðar uppreisn æru og þjónaði eftir það í Skagafirði, enda
bameignir kannski taldar til dyggða þar.
I bréfi Jóns þessa stendur meðal annars: „Vída eru hér
innan Prestakallsins Steinar og Klettar sem sagt er ad
reystir séu afMönnum þó ólíklegt sé, en á eingum þeirra
hefir eg sjed nein Mannaverk, nema alls einum, sem
eignadur er og kéndur vid Grettir sterka Asmundarson
frá Bjargi. - Steinninn stendur á Grettisklöpp skamt fyrir
ofan hœinn á Dagverdareyri (tnœsta hœ fyrir utan
Glœsihœ.j menn segia Grettir hafi horid Steininn - Lík-
lega velt hönum ofan af Hálsinum. - Tvœr holur eru
klappadar í Steininn, á að gjetska til Handfestar, þvíþœr
standa þar í hönum sem hann er ávalastur og ecki verd-
ur Hönd á fest; Hann er settur á bera klappar hrúnina,
og stendur þar víst ecki af Náttúru, óhrœranlegur er
hann hvörjum einum Manni verkafœralaust. 6 álnir er
liann um Kríng á annann en 7 112 alin á hinn vegin: holt
er undir liann á millum Smásteina er undir hönum
standa, svo mœliþrádin mátti vel undir draga. Hann er
afgrófu grágrýti, mosavaxin. “
37