Sveitarstjórnarmál - 01.03.1996, Blaðsíða 44

FORNLEIFAR
7. mynd. Mynd af altarisklæöi frá Svalbaröi (Pjms. 10933). Þetta
altarisklæöi telur Sveinbjörn Rafnsson geta veriö eitt og hiö
sama og getiö er um í Frásögur um fornaldarleifar. Fór klæðið
til Kaupmannahafnar áriö 1847, en sneri heim áriö 1930. Er þaö
saumað meö refilsaum, 90-115 sm aö stærö og er frá 14.-15.
öld. (Ljósmyndari ívar Brynjólfsson, Pjms.).
8. mynd. Fornleifar geta legiö i hafinu umhverfis landiö en njóta
engu aö síöur sömu verndunar og aðrar fornleifar. Slikar forn-
leifar getur veriö erfitt aö skrá meö hefðbundnum hætti og þurfa
þá aö koma til ööruvísi aöferöir, einkanlega leit i heimildum.
Pessi mynd sýnir öflug þverbönd og ytri byrðing, sennilega
stjórnborösmegin, á hollenska kaupfarinu Melckmeit sem sökk í
höfninni í Flatey áriö 1659, eftir aö hafa slitnað upp i stormi og
brotnaö. (Flatey 1993. Litskyggna nr. 2. mynd nr. 30. Ljósmynd-
ari Erlendur Guömundsson.)
Stuttu síðar segir prestur í bréft sínu: „Altaris Klœdi
er gamalt mjög á Svalbardi með ísaumudum allrahanda
Myndum bœði Manna og Dýra, kalla Menn það Nunnu-
saum. Adrar Leyfarýinnast her ecki. “
Nokkru síðar segir þó Jón prestur í bréfi sínu: „Einn
gamlann Peníng hefir eg sjed hér innan Presta kallsins
og nu vid Hönd, hvörn eg hefir teikna látid hér á Nefnd-
inni til Sýnis, og keypt til ad vardveita ef hins sama
kynni sídar óskad verda. - Annan Lítinn hafdi eg sjálfur
í Húsa Rústum fundid. “
Ef við athugum nánar steininn góða eða Grettis takið
eins og slíkir steinar kallast gjaman, þá mun hann vera
ca 3,75-5 m í ummál, sem gerir nokkur tonn að þyngd.
Þá sjá allir að aðeins Grettir sterki og Eyfirðingar réðu
við slík Grettistök.
Prófessor Sveinbjörn Rafnsson telur að altarisklæðið
kunni að vera eitt og hið sama klæði sem barst til Kaup-
mannahafnar árið 1847, en kom síðan aftur til Þjóð-
minjasafnsins árið 1930. Um það altarisklæði ritaði
Gísli Gestsson í Arbók Hins íslenska fornleifafélags árið
1963. Telur Gísli að altarisklæðið sé frá 14. eða 15. öld
og sýni sögu Jóhannesar postula og guðspjallamanns.
(Sjá 7. mynd)
Um peningana og rústina sem annar þeirra fannst í
vitum við ekkert frekar í dag.
Ekki nefnir Jón neina rúst í sinni sókn sem honurn
þykir þess virði að taka upp í bréfi sínu, en þess ber að
geta að í þessari sókn, Glæsibæjarsókn, eru hinar fallegu
rústir hins fræga Gásakaupstaðar, sem lagðist af um
1400 eða þar um bil. Auðvitað voru rústimar vel sýni-
legar á tímum Jóns, alveg eins og þær eru það á okkar
tímum, en prestur nefnir af einhverjum ástæðum ekki
þessar rústir né aðrar. Hann virðist þó vita af einhverjum
rústum í sókninni, samanber frásögn hans sjálfs af pen-
inginum, sem hann fann í „Húsa Rústum".
Þessi tilhneiging margra presta, sem svöruðu
„Commissionen", að nefna ekki rústir, eins og við skil-
greinum þær, er allmerkileg. Dæmi eru um að þeirn finn-
ist fornleifar í sinni sókn fátæklegar og virðast því ekki
hirða um að nefna þær. Getur verið að prestum hafi þótt
þessar rústir úr torfi og grjóti liggja svo nærri þeirra eigin
veruleika og umhverfi að erlltt var fyrir þá að líta á þær
sem merkilegar fomleifar. Flest þeirra eigin hús voru úr
þessum efnum og því gat verið erfitt gagnvart hinni kon-
unglegu „Commisson", sem þekkti miklu „stcerri“ og
„merkilegri" fomleifar og frá mun eldri tímum, að tína
til ógreinilegar þústir sem lágu margar hvegar eins og
marglyttur á landinu. Getur verið að við Islendingar
séum enn haldnir þessari minnimáttarkennd gagnvart ná-
grannaþjóðum okkar þegar kemur til minja fortíðarinn-
ar? Eg læt þér eftir, lesandi góður, að hugleiða það nán-
ar.
I næstu grein mun ég fjalla um hina siðferðislegu og
fræðilegu skyldu okkar að standa vörð um fornleifar
landsins. Það er okkur beinlínis lífsnauðsynlegt sem þjóð
á meðal þjóða og er jafnvel þjóðarvitundin sjálf að veði.
Helstu heimildir:
Agúst Georg Ólafsson. Fornleifaskrá. Skrá wn friðlýstar forn-
leifar. Fomleifanefnd - Þjóðminjasafn Islands [Reykjavík]
1990.
38