Morgunblaðið - Sunnudagur - 19.01.2014, Blaðsíða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19.1. 2014
Þ
etta er dramatísk tónlist og til að
geta notið hennar verða menn að
einbeita sér til fulls. Litirnir eru
sterkir og tekið djúpt í árinni.
Sjálfsagt má flokka þetta sem
„þunga“ tónlist, en þegar ég horfi nú til baka
er ég ánægður með að hafa staðið á mínu og
hafa ekki samsamað mig um of að ríkjandi
kröfum um léttleika í listinni,“ segir Hjálmar
H. Ragnarsson tónskáld um tónverkin sem
hljóma á Tengsl, nýútkomnum hljómdiski
sem útgáfufyrirtækið Smekkleysa og Kamm-
ersveit Reykjavíkur hafa sent frá sér.
Á hljómdiskinum eru fimm kammerverk
eftir Hjálmar sem hann samdi á árunum
1976 til 1998, en þau voru tekin upp 2003 og
2004. Aðspurður segir Hjálmar það frekar
hafa verið til góðs að útgáfan hafi dregist.
„Enda er það með góða tónlist eins og vínið
að hún batnar bara með aldrinum.“ Þá tekur
Hjálmar fram að sér finnist líka nauðsynlegt
að fá ákveðna fjarlægð á verk sín. „Auðvitað
er maður mest upptekinn af því sem maður
er að semja hverju sinni, en svo þarf maður
lengri tíma til að upplifa verkin sín í ein-
hverju samhengi, finna hvort þau eigi eitt-
hvað stærra erindi en að tala til þess staðar
og stundar sem þau skapast í. Það er
kannski ekki fyrr en eftir fimmtán til tuttugu
ár sem maður er kominn í einhverja sátt við
eigin smíðar. Sjálfur er ég ánægðastur með
elstu verkin á diskinum, en kannski á það
eftir að breytast þegar fram í sækir.
Allri sköpun fylgir viss kvíði
Aðeins eru liðnir nokkrir mánuðir síðan
Hjálmar lét af störfum sem rektor Listahá-
skóla Íslands eftir fimmtán ára farsælt starf.
Hjálmar viðurkennir fúslega að ekki hafi gef-
ist mikill tími fyrir tónsmíðar meðan hann
sinnti rektorsstöðunni, enda var hann vakinn
og sofinn yfir skólanum. „Ég gætti þess þó
að láta aldrei líða of langan tíma milli þess
sem ég var að fást við tónsmíðar og ég hef
alltaf æft mig reglulega á píanóið, allt frá
hreinum fingraæfingum yfir í kröfumeiri
verk,“ segir Hjálmar og tekur fram að leið
hans inn í tónlistina og þar með tónsmíð-
arnar hafi ávallt legið í gegnum hljóðfærið
sjálft.
„Þegar ég hætti sem rektor ákvað ég að
gefa mér þennan vetur til að ná aftur heild-
armyndinni, skerpa fókusinn um hvar ég vilji
beita mér og skapa mér vettvang, tengja mig
á nýjan hátt inn í íslenskt og erlent tónlistar-
líf og tileinka mér nýja tækni og skrásetja
eigin verk, en handritin fylla marga kassa. Í
ákveðnum skilningi má segja að ég sé kom-
inn aftur á þann reit sem ég var fyrir 15 ár-
um, sem er spennandi en líka kvíðvænlegt.
Allri sköpun fylgir viss kvíði, því maður er að
búa eitthvað til úr engu,“ segir Hjálmar og
tekur fram að það hafi verið forréttindi að fá,
í starfi sínu sem rektor LHÍ, að vera í
tengslum við helstu hræringar og nýjustu
pælingar yngstu kynslóðarinnar. „Mér finnst
ég því vera alveg inni í kvikunni á því sem er
að gerast og skiptir máli,“ segir Hjálmar.
Tónlist sem stenst ólíkar umbúðir
„Ég skynja þörf hjá listafólki í öllum list-
greinum að snúa aftur í klassíska hugsun og
einbeita sér að grunnatriðum listarinnar. Svo
ég tali út frá tónlistinni þá hafa síðustu ára-
tugir einkennst af ofuráherslu á hljóðliti og
áferð, en minna verið hugað að sjálfri tón-
byggingunni og formum. Þetta hefur leitt af
sér endalausa framleiðslu af síbyljutónlist,
sem hefur frekar það markmið að sefja en að
vekja og er í mínum huga tilbreytingasnauð
og viðburðalítil. Þetta er yfirleitt auðvelt tón-
list og hefur þann mikla kost að hún nær
auðveldlega athygli framleiðenda og umboðs-
manna og þeirra sem ráða ríkjum í stofn-
anakerfi listanna. Að mínu mati er hins vegar
margt af því besta sem samið hefur verið í
tónlist það sterkt í grunnatriðum að það
skiptir ekki máli í hvaða búnað músíkin er
sett eða á hvaða hljóðfæri hún er spiluð,“
segir Hjálmar og nefnir í því samhengi Gold-
berg-tilbrigðin eftir J.S. Bach.
„Við heyrum börn leika bestu tónsmíðar
misvel, en músíkin er kannski aldrei fallegri
en þegar hún er spiluð af hjartans einlægni
og náttúrulegu sakleysi. Það er útópísk hug-
mynd hjá mér að búa til svoleiðis músík, sem
stenst misgóðan flutning og ólíkar umbúðir.
Ég hef ítrekað sagt við nemendur að vits sé
þörf í listsköpun jafnt sem á öðrum sviðum.
Við eigum að gera kröfu til fólks um að það
vilji eitthvað meira en það sem er auðveldast.
Kannski er það óraunhæft, en ég vil vinna
eftir þeirri forsendu. Öðruvísi fá hlutirnir
ekki inntak.“
Athygli vekur að tvö verkanna fimm á
diski Hjálmars, þ.e. Tengsl og Sex sönglög,
eru samin við ljóð Stefáns Harðar Gríms-
sonar. „Ég les mjög mikið ljóð og ljóð Stef-
áns höfða sterkt til mín. Textar hans fjalla
með einum eða öðrum hætti um manninn og
umhverfi hans. Þetta sést til dæmis vel í ljóð-
inu Þögnuðuholt í ljóðabókinni Tengsl sem er
eitt magnaðasta ljóð sem ort hefur verið um
þetta efni. Ég var svo lánsamur að kynnast
Stefáni,“ segir Hjálmar og tekur fram að
Stefán hafi tekið ungskáldinu vel árið 1974
þegar Hjálmar bað um að fá að semja raf-
tónlistarverk við ljóð hans. „Í framhaldinu
vildi hann fá að fylgjast með tónsmíðum mín-
um. Þegar hann kom á tónleika mína mætti
hann iðulega seint, sat aftast og fór alltaf
fyrstur út. Hann vildi þannig forðast alla at-
hygli. Hann sendi mér alltaf bækur sínar í
leigubíl eða kom sjálfur með þær þó án þess
að láta vita af sér. Í mínum huga er Stefán
eitt af höfuðskáldum síðustu aldar á Íslandi.“
Jón Leifs og leikhúsið áhrifavaldar
Á fyrrnefndum diski eru fimm verk af fjölda
mörgum sem Hjálmar samdi á rúmlega tutt-
ugu ára tímabili. Aðspurður segir hann að vel
megi í þessum verkum sjá hvernig hann hafi
þróast og þroskast sem listamaður. „Á þess-
um tíma var ég að vinna mikið í leikhúsinu
og sjálfsagt vegna áhrifa þaðan varð leikræn
frásögn mjög áberandi þáttur í hljóðfæra-
músík minni. Á sama tíma var ég að vinna
mikið með tónlist Jóns Leifs, en í raun má
segja að það hafi verið mitt annað starf að
endurreisa hann sem tónskáld bæði með
skrifum mínum sem og með að fá tónlist
hans flutta. Þótt ég sé mjög ólíkur Jóni á all-
an hátt sem tónskáld og persónuleiki er al-
veg greinilegt að áhrif hans hafa síast inn og
þannig má segja að fyrsta verkið á diskinum,
Adagio fyrir strengjasextett, sé „homage“ til
Jóns Leifs.
Ég finn að eftir því sem ég þroskast í mús-
íkinni þá flækist það minna fyrir mér hvernig
ég vil að hún hljómi. Auðvitað set ég mér
alltaf einhverjar reglur og ramma fyrirfram,
en með reynslunni er ég reiðubúnari að
sveigja þann ramma, gera hann dýnamískari
og hef meiri húmor fyrir sjálfum mér. Maður
þarf ekki endilega að fara á viku bömmer þó
manni finnist einhver hljómur ekki alveg
passa,“ segir Hjálmar kíminn og tekur fram
að reynslan hafi kennt sér að betra sé að
leggja hlutina til hliðar og koma að þeim síð-
ar. „Þegar maður semur stærri verk, ég tala
nú ekki um sinfónísk verk sem tekur marga
mánuði, þá er eðlilega hætta á að maður fest-
ist í smáatriðunum og missi þannig skynj-
unina á verkið sem heild. Sökum þessa þarf
maður að temja sér vinnuaðferðir sem eru
þannig að maður haldi andanum og fersk-
leika hugmyndarinnar sem býr að baki til
lengri tíma,“ segir Hjálmar og tekur fram að
hann vinni yfirleitt alltaf smærri verk sam-
hliða stærri verkum til þess að geta skipt á
milli.
Spurður hvaða þýðingu það hafi fyrir sig
að Tengsl komi út núna þegar hann sé að
snúa sér að tónsmíðum af fullum krafti segir
Hjálmar það mjög jákvætt. „Það kemur sér
mjög vel fyrir mig að þessi verk komi út
núna þegar ég get fylgt þeim betur eftir.“
Hjálmar segist vera afar ánægður með
hvernig staðið sé að útgáfunni og vel sé
vandað til flutnings tónlistarinnar. „Hér er á
ferðinni úrvalslið íslenskra söngvara og hljóð-
færaleikara, og það er von mín að hlustendur
eigi eftir að njóta bæði tónlistar og ljóða.“
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
HJÁLMAR H. RAGNARSSON TÓNSKÁLD HEFUR LOKS RÁÐRÚM TIL AÐ SINNA SKÖPUN SINNI
Krefjandi á tímum léttleikans
TENGSL NEFNIST HLJÓMDISKUR
MEÐ FIMM KAMMERVERKUM EFTIR
HJÁLMAR H. RAGNARSSON SEM ÚT
ER KOMINN. TÓNSKÁLDIÐ LÍKIR
GÓÐRI TÓNLIST VIÐ VÍNIÐ SEM
BATNI BARA MEÐ ALDRINUM.
Silja Björk Huldudóttir silja@mbl.is
„Auðvitað set ég mér alltaf einhverjar
reglur og ramma fyrirfram, en með
reynslunni er ég reiðubúnari að sveigja
þann ramma, gera hann dýnamískari og
hef meiri húmor fyrir sjálfum mér.“
Menning