Læknablaðið - 15.03.2000, Qupperneq 36

UMRÆÐA & FRÉTTIR / AF SJÓNARHÓLI STJÓRNAR
Hugleiðingar um einkavæðingu í
heilbrigðisþjónustu
Eyþór
Björgvinsson
gjaldkerí
stjórnar LI
Stefna núverandi ríkisstjórnar er að selja ríkis-
fyrirtæki og einkavæða sem flest ríkisrekin fyrirtæki.
Þetta á sér í lagi við um banka og þjónustufyrirtæki í
eigu ríkisins og er fullyrt að rekstur þeirra sé betur
kominn í höndum einkaaðila.
Á vettvangi Læknafélags íslands sem og í þjóðfé-
laginu hefur töluvert verið rætt og ritað um mismun-
andi rekstrarform í heilbrigðisþjónustu og ekki síst
möguleika á auknum einkarekstri. Þessi umræða hef-
ur fengið byr undir báða vængi ekki síst í ljósi erfiðrar
rekstrarstöðu ríkisrekinna heilbrigðisstofnana und-
anfarin ár. Ennfremur má nefna góðan árangur
einkafyrirtækisins íslenskrar erfðagreiningar í um-
deildum samningum við ríkisvaldið.
Heilbrigðisráðherra Ingibjörg Pálmadóttir hefur
lýst því yfir að ráðuneytið hafi áhuga á að bjóða út
rekstur og byggingu heilsugæslustöðvar í Vogahverfi,
einnig er verið að bjóða út byggingu og rekstur hjúkr-
unarheimilis fyrir aldraða, þannig að það er ljóst að
vilji er fyrir einkarekstri innan heilbrigðiskerfisins.
Ennfremur hefur komið fram í viðtölum við Magnús
Pétursson sjúkrahúsforstjóra að hann hefur áhuga á
að reyna mismunandi rekstrarform innan stofnunar-
innar. Sú þróun er reyndar þegar byrjuð meðal ann-
ars með þjónustusamningi um rekstur öldrunarþjón-
ustu á Landakoti.
Þess ber einnig að geta að til margra ára hafa fjöl-
mörg fyrirtæki í heilbrigðisþjónustu verið einkarekin
þar sem ríkið er stærsti kaupandi þjónustunnar. Þess-
ar einingar eru dreifðar og flestar fremur smáar.
Rekstrarlegir hagsmunir og forsendur eru mismun-
andi og því er samtakamáttur fremur lítill. Rekstrar-
formið er mismunandi allt frá því að rekstraraðilar
bera alla fjárhagslega ábyrgð á rekstrinum, það er að
segja eru persónulega ábyrgir fyrir tækjakaupum,
húsnæði og launagreiðslum, yfir í það að ríkið á hús-
næðið og tækin og sér um endurnýjun, þannig að fjár-
hagsáhætta og rekstrarábyrgð einstaklinganna er í
lágmarki.
Einkavæðing í heilbrigðisþjónustu hefur sannar-
lega verið umdeild. Bent er á að markaðslögmálið
gildi ekki fyrir heilbrigðisþjónustu og eins að réttur
manna til þjónustunnar megi aldrei vera háður per-
sónulegum fjárhag, sem þýðir í raun að aldrei er hægt
að einkavæða alla heilbrigðisþjónustu. I þessum
stutta pistli eru ekki tök á að gera þessum gildu at-
hugasemdum viðhlítandi skil, en ég vil þó draga fram
helstu kosti einkavæðingar í heilbrigðisþjónustu.
Helstu kostir einkakavæðingar í heilbrigðisþjón-
ustu eru að saman fer fagleg og rekstrarleg ábyrgð,
auðveldara er að gera sér grein fyrir kostnaði ein-
stakra verka, hagræðing eykst og oftast er betri að-
gangur að þjónustu. Aðskilnaður kaupanda og selj-
anda þjónustunnar er einnig mikilvægur. Sjúklingar
hafa aukið val og geta haft bein og óbein áhrif á sam-
keppni. Einnig skapast fjölbreyttari möguleikar á
kennslu heilbrigðisstétta.
Helsta vandamálið að mínu mati er að langstærsti
kaupandi þjónustunnar er einn, Tryggingastofnun
ríkisins. Samningar um magn og verð þjónustu geta
því verið erfiðir. Ef samningar nást ekki eða dragast
mjög á langinn er rekstrargrundvelli viðkomandi
starfsemi stefnt í hættu. Það má því fullyrða að rekstr-
aröryggi einkarekinnar heilbrigðisþjónustu hér á
landi er lítið og því erfitt að gera áætlanir um rekstur
fram í tímann.
Það má einnig búast við aukinni samkeppni og
árekstrum milli einkarekstrar og ríkisrekstrar eða
„einkarekstrar“ innan ríksstofnana. Fara verður eftir
leikreglum fijálsrar samkeppni, þar sem raunveruleg-
ar kostnaðartölur koma fram og ekki eru stunduð
niðurgreidd undirboð. Þjónustan verður að vera rétt
verðlögð í hlutfalli við kostnað þannig að ein tegund
starfsemi sé ekki notuð til að niðurgreiða aðra starf-
semi, sem myndi þýða til dæmis að þeir sem senda
sjúklinga í rannsóknir, myndgreiningu eða apótek,
hafi ekki af því fjárhagslegan ávinning sjálfir.
Þá kemur að grundvallarspurningu: Er rétt að
einkavæða heilbrigðiskerfið, umbylta tryggingakerf-
inu og hafa heilsufarstryggingar alfarið á vegum
tryggingafélaganna?
Mín skoðin er sú, að tryggingarnar eigi áfram að
vera á samfélagslegum grunni, þannig að öllum ein-
staklingum sé tryggður sem jafnastur aðgangur að
heilbrigðisþjónusu. Það er jafnframt mín skoðun að
kerfið þurfi að vera sveigjanlegra. Til dæmis ættu
sjúklingar að eiga rétt á að kaupa og fá þjónustu þar
sem þeir kjósa innanlands eða erlendis, séu þeir
reiðubúnir að greiða mismuninn miðað við það verð
sem Tryggingastofnun greiðir fyrir þessa tilteknu
þjónustu. Þetta þýddi að sjúklingurinn væri orðinn
kaupandi að þjónustunni milliliðalaust, við værum
ekki lengur með einn kaupanda. Þetta myndi efla eðli-
lega samkeppni og framþróun, kostnaðarvitund kaup-
enda þjónustunnar efldist og biðlistar yrðu styttri.
Eftir sameiningu stóru sjúkrahúsanna í eina stóra
ríkiseiningu, hefur myndast svigrúm til að efla einka-
rekstur. Það er löngu kominn tími til að huga að
rekstri einkarekins sjúkrahúss, sem sérhæfir sig í val-
(elective) aðgerðum, greiningu og lækningu sjúklinga
í samvinnu og samkeppni við aðrar heilbrigðisstofn-
anir. »
186 Læknablaðið 2000/86