Læknablaðið - 15.05.2000, Qupperneq 7

FRÁ RITSTJÓRN
Krabbameinsrannsóknir á íslandi
og klínísk erfðamengisfræði
í PESSU HEFTI LÆKNA-
blaðsins birtast ágrip
rannsókna sem kynnt
voru á ráðstefnu Sam-
taka um krabbameins-
rannsóknir á íslandi,
sem haldin var á
læknadögum 21. og
22. janúar síðastlið-
inn. Það er gleðiefni
að sjá hversu víðtæk-
ar krabbameinsrann-
sóknir á Islandi eru og
á hve sterkum grunni
þær standa. Þegar lit-
ið er yfir farinn veg og
til framlags íslendinga í grunnrannsóknum á sviði
líf- og læknisfræði á undförnum tveimur áratug-
um kemur fljótt í ljós að rannsóknir á krabba-
meini hafa staðið framarlega. Ráðstefnan í jan-
úar síðastliðnum bar þess vott að mikill metnaður
er ríkjandi varðandi krabbameinsrannsóknir og
fleiri eru farnir að hasla sér völl á þessum vett-
vangi en áður var.
Rannsóknir á sameindalíffræði krabbameins
hefur rutt brautina fyrir rannsóknir á öðrum
sjúkdómum. Nýverið hefur verið að þróast nýtt
svið, klínísk erfðamengisfræði (clinical genom-
ics), sem svo er gjarnan nefnt manna á meðal í
vísindaheiminum og læknisfræði. Hugtak þetta
er enn illa skilgreint en gott dæmi um slíkar rann-
sóknir eða nýtingu erfðamengisrannsókna í
læknisfræði birtist nýlega í vikuritinu Nature (1).
Þar er greint frá athyglisverðum rannsóknum á
tjáningu gena í eitilfrumuæxlum (diffuse large
B-cell lymphoma, DLBCL) og hvernig ný nálg-
un og flokkun sjúkdómsins, sem sýnt var fram á
með því að nota örsýnaraðir við tjáningarathug-
anir, gat skýrt mismunandi svörun sjúklinga við
meðferð og lifun. En eitilfrumusjúkdómurinn
DLBCL er algengasti undirflokkur non-Hodg-
kins eitilfrumuæxla en svarar misvel meðferð.
Um 40% sjúklinga svara vel en hjá hinum hópn-
um er dánartíðni há og lifun mun skemmri.
Með því að útbúa örsmáar raðir af genabút-
um eða genahlutum, svokallaðar örraðir
(microarrays) frá nokkur þúsund genum, er
mögulegt að skoða hvort einhver þessara gena
eru yfirtjáð eða illa tjáð í viðkomandi vef. í
þessu tilfelli eitilvef. Þetta er gert með því að
sprauta þúsundum genabúta á glerplötu og
blanda saman erfðaefni frá æxli og heilbrigð-
um viðmiðunarvef og kanna hvort ákveðin gen
eða genaafurðir, svo sem RNA finnst í aukn-
um eða minnkuðum mæli í æxlisvefnum sam-
anborið við þann heilbrigða.
Best er að lýsa þessum örsýnaröðum með
samlíkingu við lítið skákborð, 1 cm2 að flatar-
máli. I stað 64 reita skákborðsins eru þúsund
örsmáir reitir sem innihalda DNA búta frá
þekktum genum eða óþekktum erfðaefnisbút-
um. Hægt er að nota slíkar örraðir til að skoða
hvort mismunandi tjáning er á genum í tveim-
ur mismunandi vefjategundum, til dæmis sjúk-
um og heilbrigðum. Þegar gen er virkt í vef eða
frumu býr það til afurðir (RNA) sem hægt er
að lita með flúrljómandi litum. Til dæmis má
nota rauðan lit á genaafurðir frá frumutegund
A og grænan lit á frumutegund B. Þessar gena-
afurðir geta við réttar aðstæður bundist við
samsvarandi eða móðurgenabúta sem komið
er fyrir á glerplötunni, það er örröðunum. Með
því að baða örraðirnar í blöndu af rauðum og
grænum genaafurðum bindast afurðirnar við
samsvarandi gen á örröðunum. Síðan ræður
hlutfall grænu og rauðu afurðanna í blöndunni
hvaða litur sést á örröðinni þegar kemur að
úrlestri og túlkun niðurstaðna. Ef meira er af
genaafurðinni eða ef hún finnst eingöngu í
annarri frumutegundinni en ekki í hinni, verð-
ur annar liturinn yfirgnæfandi í blöndunni og
þar af leiðandi á örsýnaplötunni. Ef hlutfallið
er nokkuð jafnt í báðum frumutegundum er
liturinn hlutlaus eða blár. Þannig má meta
hvort ákveðin gen eru tjáð í frumum sem verið
er að rannsaka og hvort tjáning þeirra er
óeðlileg eða hvort slökkt hefur verið á mikil-
vægum genum. Slíkar upplýsingar geta gefið
vísbendingu um þau efnaskiptaferli sem farið
hafa úrskeiðis hjá sjúkri frumu og auðveldað
Reynir
Arngrímsson
Frágangur
fræðilegra greina
Höfundar sendi tvær gerðir
handrita til ritstjórnar
Læknablaðsins, Hlíðasmára 8,
200 Kópavogi. Annað án
nafna höfunda, stofnana og án
þakka sé um þær að ræða.
Greininni fylgi yfirlýsing þess
efnis að allir höfundar séu
lokaformi greinar samþykkir
og þeir afsali sér birtingarrétti
til blaðsins.
Handriti skal skilað með
tvöföldu línubili á A-4
blöðum. Hver hluti skal byrja
á nýrri blaðsíðu í eflirtalinni
röð:
• Titilsíða, höfundar, stofn-
anir, lykilorð
• Ágrip og heiti greinar á
ensku
• Ágrip á íslensku
• Meginmál
• Þakkir
• Heimildir
Tötlur og niyndir skulu vera á
ensku eða íslensku, að vali
höfunda.
Tölvuunnar niyndir og gröf
komi á disklingi ásamt út-
prenti. Tölvugögn (data) að
baki gröfum fylgi með.
Sérstaklega þarf að sernja um
birtingu litmynda.
Eftir lokafrágang berist allar
greinar á tölvutæku formi með
útprenti. Taka skal fram
vinnsluumhverfi.
Sjá upplýsingar um frágang
fræðilegra greina:
http://www.icemed.is/laeknabl
adid
Umræðuhluti
Skilafrcstur efnis í umræðu-
hluta er 20. hvers mánaðar
nema annað sé tekið fram.
Höfundur er sérfræðingur í
læknisfræðilegri erfðafræði. Framhald á bls. 334
Læknablaðið 2000/86 331