Læknablaðið - 15.01.2001, Blaðsíða 7

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
Sjálfsvíg unglinga
Þýski heimspekingurinn
Friedrich Nietzsche segir
einhvers staðar; „Möguleik-
inn á að fremja sjálfsmorð
hefur bjargað mörgu
mannslífinu. Sjálfsmorðið
er einhvers konar brunaút-
gangur út úr lífinu; mönn-
um verður rórra af því að
vita af honum þótt þeir noti
hann ekki.“ Þýski rit-
höfundurinn Hermann
Hesse kallaði sjálfsvígið „neyðarútgang sem alltaf
væri fyrir hendi“. En hverjir eru það sem velja sér
þennan neyðarútgang og af hverju?
Margir grískir heimspekingar litu svo á að
sjálfsvíg væri eins konar heimspekleg frelsisyfir-
lýsing en sú skoðun breyttist mjög með kristninni
enda leit kirkjan á sjálfsmorðið sem refsiverðan
glæp gegn lögum manna og Guðs. Þessi fordæming
kirkjunnar þýddi að sjálfsmorðingjar nutu venju-
lega engrar kirkjulegrar þjónustu, þeir voru ekki
grafnir innan kirkjugarða heldur huslaðir
utangarðs eins og hverjir aðrir óbótamenn.
A átjándu og nítjándu öld fóru að koma upp
raddir sem lögðu áherslu á það að sjálfsvígið væri
sjúkdómur en ekki synd. Áhrif kirkju fóru
minnkandi og ný, vísindalegri hugsun var að ryðja
sér til rúms í hugmyndafræði mannkyns. Smám
saman fóru sjálfsmorðingjar að fá greftrun eins og
annað fólk og bölvun kirkjunnar var aflétt.
Sigmund Freud hélt því fram árið 1917 að
sjálfsvígið væri einkenni um geðsjúkdóm. Síðan
hafa flestir sem um málið fjalla verið þeirrar
skoðunar að sjálfsvíg beri að skoða sem hluta af
alvarlegu þunglyndi.
Fæstir skilgreina verknaðinn lengur sem synd
en á hinn bóginn stendur umræðan um sjálfsvígið
milli þeirra sem telja að hver einstaklingur hafi
fullan rétt á því að svipta sig lífi og hinna sem
standa fastir á þunglyndiskenningunni og vilja með
lyfjum eða annarri meðferð koma sjúklingunum
yfir þetta erfiða tímaskeið. Inn í þessa umræðu
blandast afdrif sjúklinga með ólæknandi
sjúkdóma, réttur þeirra til að deyja. hvort þeir hafi
eitthvað um það að segja, hversu lengi haldið skuli
áfram að viðhalda lífi. Menn tala um dauðahjálp
og óteljandi frásagnir erlendra blaða um rimmu
sjúklinga og aðstandenda þeirra við lækna- og
dómarastétt flækja þessa umræðu alla. Ef sjúk-
lingur sem ekki eygir neinn bata vegna alvarlegs
Höfundur er sérfræðingur í geðlækningum.
líkantlegs sjúkdóms á rétt á náðarsprautunni, hvað
þá um einstakling sem sér ekki fram úr tilvistar-
þokunni vegna þunglyndis eða svartsýni? Á hann
líka rétt á sömu aðstoð til að komast yfir
landamærin?
Tilvistarspekingar nítjándu og tuttugustu aldar
lögðu áherslu á frelsi einstaklingsins og ábyrgð
hans á gerðum sínum. Hámark mannlegs sjálfræðis
er að falla allsgáður fyrir eigin hendi á réttum tíma
þegar sköpunarkraftur og lífsgleði eru horfin.
Fjölmargir heimspekingar á öllum tímum hafa lagt
orð í þennan belg enda telst enginn liðtækur í þeim
hópi nema hann hafi einhverja skoðun á fyrir-
bærinu. Flestir sem um málið fjalla vitna í Albert
Camus þar sem hann segir í Goðsögninni um
Sísífos: „Það er bara eitt raunverulegt heim-
spekilegt vandamál til og það er sjálfsmorðið.
Grundvallarspurning heimspekinnar er að úr-
skurða hvort lífið sé þess virði að lifa því eða ekki.“
Geðlæknisfræðin leggur áherslu á það að sjálfs-
vígshugmyndir séu einkenni um alvarlegt þung-
lyndi en ekki tilvistarleg, heimspekileg lífsafstaða.
Fyrir mér er erfitt að gera greinarmun á þessu
tvennu enda er þunglyndisleg lífsskoðun oft sam-
ofin hugmyndum um tilgangsleysi, vonleysi og
tóm tilverunnar.
Mín skoðun er sú að vaxandi tíðni sjálfsvíga í
Vesturheimi stafi ekki af neinni tilvistarlegri sjálf-
stæðisyfirlýsingu heilbrigðra einstaklinga heldur sé
verknaður framinn í örvinglan og uppgjöf stundar-
innar. Sjálfsmorðinginn snýr baki við lífinu,
afneitar því og lætur sig hverfa. Hvort heldur
verknaðurinn er skyndilegur eða skipulagður,
framinn út úr neyð eða fylgir í kjölfar langvinns
þunglyndis, í stundaræði eða ekki; hann verður til í
aðstæðum, þar sem einstaklingurinn með réttu
eða röngu sér enga leið út úr.
Sjálfsvígum ungs fólks hefur fjölgað á íslandi á
síðustu árum. Reglulega berast fregnir af mann-
vænlegu fólki sem tekur þá ákvörðun að yfirgefa
þetta líf og starfsfólk bráðamóttöku veit að
sjálfsvígstilraunirnar eru enn fleiri. Þetta daður
ungs fólks við dauðann á sér mjög flóknar ástæður.
Dauðinn er spennandi eins og ókannað landsvæði
sem allir eiga eftir að heimsækja. Unglingurinn
finnur í lífsþorsta sínum fyrir þrá eftir þessu
ókunna landi, fara og skoða sig um og jafnvel
koma aftur. Suma langar til að reyna sig í glímu við
Dauðann sem allir segja að sé ósigrandi. Foreldrar
eiga erfitt með að skilja hvernig dauðaótti og
dauðaþrá haldast í hendur.
Margir unglingar finna fyrir vaxandi leiða í nú-
tímasamfélagi og óttast ekki Dauðann heldur Iífið
Óttar
Guðmundsson
Frágangur
fræðilegrá greina
Höfundar sendi tvaer gerðir
handrita til ritstjórnar
Læknablaðsins,
Hlíðasmára 8,200
Kópavogi. Annað án nafna
höfunda, stofnana og án
þakka sé um þær að ræða.
Greininni fylgi yfirlýsing
þess efnis að allir höfundar
séu lokaformi greinar
samþykkir og þeir afsali
sér birtingarrétti til
blaðsins.
Handriti skal skilað með
tvöföldu línubili á A-4
blöðum. Hver hluti skal
byrja á nýrri blaðsíðu í
eftirtalinni röð:
• Titilsíða, höfundar,
stofnanir, lykilorð
• Ágrip og heiti greinar á
ensku
• Ágrip á íslensku
• Meginmál
• Þakkir
• Heimildir
Töflur og myndir skulu vera
á ensku eða íslensku, að
vali höfunda.
Tölvuunnar niyndir og gröf
komi á rafrænu formi
ásamt útprenti. Tölvugögn
(data) að baki gröfum fylgi
með.
Sérstaklega þarf að semja
um birtingu litinynda.
Eftir lokafrágang berist allar
greinar á tölvutæku formi
með útprenti. Taka skal
fram vinnsluumhverfi.
Sjá upplýsingar um frágang
fræðilegra greina:
http://www.icemed.is/
laeknabladid
Umræðuhluti
Skilafrcstur efnis er 20.
hvers mánaðar nema
annað sé tekið fram
Læknablaðið 2001/87 7