Læknablaðið - 15.01.2001, Blaðsíða 18

FRÆÐIGREINAR / BEINPYNNING
Table IV. Some common laboratory tests secondary forms of osteoporosis. used in a differential diagnosis of
• Blood cell count • Serum creatinine
• Sedimentation rate • Serum protein electrophoresis
• Serum calcium • Serum 25-OH-vitamin D
• Serum phosphate • Serum parathyroid hormone
• Serum alkaline phosphatase • Serum testosterone
• Serum bone-specific alkaline phosphatase
Table V. Biochemical markers of bone turnover.
Bone formation Bone resorption
Serum Serum
Total and bone — specific alkaline Carboxy terminal (CTX) teleopeptide
phosphatase of type 1 collagen
Osteocalcin Tartrate resistant-acid phosphatase
Carboxy (PICP) and aminoterminal (PINP) propeptide of type 1 collagen Uríne CTX and aminoterminal (NTX) teleopeptide crosslinks Pyridino and deoxypyridinoline crosslinks
Table VI. Techniques for measuring bone density.
Advantage Disadvantage
DEXA Several sites: - Lumbar spine - Hip, forearm - Total body Low radiation Good precision DEXA Rather expensive equipment Areal density (g/cm2) Osteoarthritic interference
QCT* True volumetric Good sensitivity Can measure separately cortical and cancellous bone QCT Costly equipment, fairly high radiation Lack of prospective studies for peripheral QCT
QUS** No radiation Small, portable, relatively inexpensive equipments QUS ? What it measures Indirect measure of hip and vertebrae
* QCT = quantitative computed tomography. ** QUS = quantitative ultrasound.
ferðum á beinumsetningu hefur fleygt fram á síðustu
árum. Slíkir vísar mæla annað hvort sértæka ensím-
virkni í beinmyndunarfrumum (osteoblasts) eða
beinúrátum (osteoclasts) eða mæla efni í beini sem
berast út í blóðið eða skiljast út í þvagi, endur-
speglandi myndun eða niðurbrot beins (tafla V) (14)
Fjölmargar rannsóknir hafa sýnt að
beinumsetning eins og hún mælist með þessum vísum
eykst eftir tíðahvörf og helst hækkuð meðal aldraðra.
Þessir vísar hafa neikvæða fylgni við beinþéttnina en
sú fylgni er þó ekki sterk (15). Sumar nýlegar
hóprannsóknir benda þó til þess að magn þessara
vísa í blóði eða þvagi sé sjálfstæður forspárþáttur um
beinbrot, óháð beinþéttniniðurstöðum (16). Enn
fremur benda þessar hóprannsóknir til að lág
beinþéttni samfara hækkun á beinumsetningu sé enn
sterkari forspárþáttur um beinbrot (17).
Mæling á slíkum beinumsetningarvísum kann því
að veita viðbótarupplýsingar sem að gagni kunna að
koma við ákvörðun um sértæka meðferð, sérstaklega
þegar sú ákvörðun liggur ekki á ljósu af niðurstöðum
beinþéttnimælingarinnar einnar saman, til dæmis
þegar erfitt er að túlka DEXA niðurstöður vegna
slitgigtar. Beinumsetningarvísar kunna einnig að
vera gagnlegir við mat á árangri meðferðar eftir þijá
til sex mánuði sem er of stuttur tími til að endurtekin
DEXA mæling sé gagnleg (14). Aðaltakmörkun á
notkun þessara mælinga hefur þó verið sú hversu
breytilegar niðurstöðurnar eru frá sama einstaklingi
en þó er unnt að draga úr því með því að taka
eingöngu fastandi morgunsýni.
Aðferðir til mælinga á beinþéttni
Venjuleg röntgenmyndataka er ekki nægilega næm
til greiningar á beinþynningu nema því aðeins að
beintapið sé orðið verulegt, meira en þriðjungur (4).
DEXA (dual energy absorptiometry: tvíorku-
dofnunarmæling): Eðlisfræðilegi grunnur DEXA er
mæling á dofnun í röntgengeisla með hárri og lágri
photon-orku þegar þeir fara í gegnum líkamsvefi. Því
minna geislamagn sem fer í gegnum beinið því meira
er steinefnamagnið sem undir flestum kringum-
stæðum endurspeglar beinþéttnina í einingunni
g/cm2. Helstu kostir DEXA mæliaðferðarinnar eru
áreiðanleg kvörðun, stuttur rannsóknartími (fáeinar
mínútur hver mæling), góð nákvæmni (precision) 1-
2% og lítil geislun (<1 pSv) (4). Ókostirnir eru hins
vegar tækjakostnaðurinn sem er verulegur. Einnig
skyldi það haft í huga að DEXA mælir steinefna-
magn beina í tvívídd (flatarþéttleiki) en ekki í þrívídd
(tafla VI). Kostnaðurinn við mælinguna verður að
teijast viðunandi (4-5000 íslenskar krónur) og ætti
ekki að vera takmarkandi þáttur í notkun þessarar
rannsóknar hérlendis. Kostnaðarþátttaka sjúklings er
hin sama og við röntgenmyndatöku eða 100-1000
krónur. DEXA mæling er nú framkvæmd bæði á
Landspítala Fossvogi og Fjórðungssjúkrahúsinu á
Akureyri.
Beinþéttnisneiðniyndataka (quantitative comput-
ed toinography, QCT): Sneiðmyndatækni hefur þann
kost að mæla raunverulega beinþéttni (þrívíddar-
mæling) (4). Hóprannsóknir hafa þó ekki sýnt til
þessa að slík mæling hafi sterkara forspárgildi um
beinbrot en mæling með DEXA (tvívíddarmæling
þar sem stærð beina kemur inn í). Sneiðmynda-
tæknin gefur einnig möguleika á að mæla sérstaklega
frauðbein og skelbein, til dæmis í hryggjarliðbolum
(18). Geislun er hins vegar þó nokkur (>50 pSv) sem
takmarkar notkun þess, til dæmis meðal barna, en
aðaltakmarkanimar eru þó aðgengi að rannsóknar-
tæki og kostnaður sem er verulega meiri en við
DEXA. Notagildi á sneiðmyndun útlimabeina í

18 Læknablaðið 2001/87