Læknablaðið - 15.01.2001, Blaðsíða 49

UMRÆÐA & FRÉTTIR / AF SJÓNARHÓLI STJÓRNAR
áramótaávarpi sínu á gamlárskvöld. Kallaði hann
það Gœðaskipti.
Maðurinn kemur sífellt í lífinu á vegamót, þar sem
leiðir skiptast til hvorrar handar. Langoftast er
sitthvað, sem mælir með og á móti báðum leiðum.
Ferðalag okkar um víðáttur vísinda, þekkingarauka
og efnahagslegra framfara hefur fært okkur að
krossgötum. Á þessum krossgötum skerast leiðir
hinnar læknisfræðilegu kunnáttu mannsins og getu til
að fást við flókin viðfangsefni alvarlegra sjúkdóma
annars vegar og hins vegar viljinn til að kosta hverju
sem er til að knýja fram lækningu þessara sjúkdóma.
Fram til þessa hefur verið rikur vilji til þess á
Vesturlöndum að mæta framförum í læknisfræði með
auknum fjárframlögum. En allra lína, sem ekki liggja
samsíða, bíða þau örlög að skerast. Pær krossgötur
liggja nú að baki, hvað okkur varðar í velferðar-
ríkjum Vesturlanda. Geta læknavísindanna hefur
farið fram úr þeim fjármunum, sem þjóðfélagið á
okkar dögum er reiðubúið að gjalda fyrir þessa
læknisdóma. Og samkvæmt lögmálinu um eðli
hlutanna, þá hljóta línurnar að fjarlægjast í fyllingu
tímans. Sýnist svo vera í þessum efnum sem öðrum
eftir því, sem okkur er auðið að ráða í framtíðina.
Þessi staðreynd kallar okkur að viðfangsefni
dagsins. I lögum er kveðið á um að allir þegnar
íslenska ríkisins skuli eiga völ á fullkomnustu
heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma eru tök á að
veita. Við endurskoðun þessara laga er nú rætt um að
draga úr þessari skuldbindingu ríkisins og semja hana
að veruleika nútímans. Nú er rætt um, að markmið
laganna um heilbrigðisþjónustu skuli vera að tryggja
landsmönnum jafnan aðgang að sem beztri heil-
brigðisþjónustu eins og henni verður við komið á
hverjum tíma til að efla og vernda andlega, félagslega
og líkamlega heilbrigði.
Hið andlega reiptog er hafið.
Eitt birtingarform þess er umræðan um for-
gangsröðun í heilbrigðisþjónustunni. Og menn veigra
sér við að taka á þeim spurningum, sem varpað er
fram. Þjóðfélagið virðist ætlast til þess, að læknar
svari þeim í kyrrþey eins og þeir hafa gert fram að
þessu og svo mjúklega, að það snerti helst engan
nema að tjaldabaki. Læknar og hjúkrunarfólk hafa
þess í stað tekið á móti með háværum hætti og krafizt
svara um það, hvernig fara eigi með takmarkaða
fjármuni. Og öllum reynist erfitt að fóta sig við þessar
nýju aðstæður og leiðin sýnist torsótt með brauðið
dýra út úr þokunni.
Eg efast um, að köld rökhyggja byggð á skyn-
seminni einni geti leitt okkur út úr þeim vanda, sem
við blasir. Úrlausnarefnið hlýtur að vera í ríkum mæli
siðferðislegs eðlis.
Forgangsröðun í heilbrigðisþjónustunni fæst um
síðir við sjálfselsku og siðgæði. Páll S. Árdal rekur í
ritgerð sinni Siðferði og mannlegt eðli kenningar
Þrasýmakkosar í samræðum við Sókrates í inngangi
Ríkisins eftir Platón. „Kenningar Þrasýmakkosar,"
segir hann, „byggjast á þeirri skoðun að öll hegðun
manna mótist af sjálfselsku. Menn ota sínum tota í
einu og öllu og reyna eftir megni að tryggja eigin
velferð. Við þetta bætist, að hagsmunir manna
stangast ávallt á; mannlífið er sífelld keppni um ver-
aldleg gæði. Sá er því mestur gæfumaður, sem getur
hagað málum sínum þannig, að allir aðrir stuðli að
velferð hans.“ Hver maður getur einungis höndlað
hamingjuna á kostnað annarra.
Svar Platóns við þessari kenningu Þrasýmakkosar
var forsögnin um fyrirmyndarríkið, þar sem vizkan
og skynsemin skyldu ráða ríkjum.
... Þó heimspekingar síðari ára hafi hrakið þessar
kenningar Grikkjanna og kristindómurinn gert kröfu
um ábyrgð á meðbræðrum sem svarað verður
handan grafar, þá verður ekki framhjá mannlegum
breyskleika gengið. Forgangsröðun í heilbrigðis-
þjónustunni er og verður mannanna verk, bundið
þeim takmörkum, sem þroska, gildum, siðum og
venjum hvers samfélags eru sett á hverjum tíma.
Umræður okkar og niðurstöður á þessum vettvangi
og samálit þjóðfélagsins alls um það, hvernig gæðum
læknavísindanna skuli deilt með þegnunum, mun
verða ein þeirra stærða, sem komandi kynslóðir
munu leggja kvarða sinn á og dæma siðferðisþrek áa
sinna eftir.“ (S.S.; 1995)
...til framtíðar
Sagt hefur verið, að stjórnvöld eigi einungis tvo kosti
á okkar dögum til að auka við heilbrigðisþjónustuna
með öðrum orðum lil að stytta biðlistana. Annar er
sá að íþyngja þegnunum enn frekar með aukinni
skattheimtu. Hinn er að fá „nýja peninga“ í kerfið,
sem þegnarnir leggja fram af fúsum og frjálsum vilja
til að þiggja þessa sömu þjónustu, þegar þeim hentar.
í síðara tilvikinu er um raunverulega einkavæðingu
að ræða, þar sem bæði þjónustan og fjármögnun
hennar eru alveg utan við hlutskipti annarra þegna
þjóðfélagsins.
En er raunin sú?
Vera má að þjónustan, sem veitt er og andvirði
hennar, sem úr vasa sjúklingsins kemur, sé ekki
annarra mál en þeirra, sem í hlut eiga. Svo kann að
virðast í fljótu bragði. En til þess að þetta megi verða,
þarf þá ekki að vera framboð á þjónustu umfram
þarfir allra? Allsnægtaborð?
Lögð hefur verið áherzla á það, að í heilbrigðis-
þjónustunni ríki lögmál skortsins, úrræðin verði
takmörkuð í samanburði við þekkinguna til að veita
þau. Á það hefur verið bent hér að framan og eru
menn almennt sammála því atriði. Ef fólki verður
auðveldað að nálgast þessi úrræði í krafti fjármuna
sinni, hvernig er þá hægt að koma því í kring með því
að það komi ekki niður á einhverjum?
Þetta er erfitt viðfangsefni og nauðsynlegt að gæta
varúðar.
Læknabladið 2001/87 49