Læknablaðið - 15.01.2001, Blaðsíða 9

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
sjálft sem þeim finnst ógnvekjandi í miskunnarlausri
kröfugerð sinni.
Þunglyndir unglingar, sem reyna að fyrirfara sér
en er bjargað, tala sjaldnast um Dauðann, svo sjálf-
sagður er hann. Hann er orðinn eins og þaulsetinn
leigjandi í sál þeirra sjálfra sem stjórnar athöfnum og
hugsunum daglegs lífs. Dauðinn verður eina fót-
festan á lífssvellinu. Slíkt hjálpræði Dauðans finna
sérstaklega þeir unglingar sem langar til að fyrirfara
sér vegna leiðinda „taedium vitae“. Endalaus dauða-
svefn verður eins og friðsælt sæluhús í lífsþokunni þar
sem takmarkalaus friður ríkir í skarkala og von-
brigðum daglegs lífs.
Það er löngu þekkt að sjálfsvíg geta verið eins og
smitandi faraldur þar sem sjálfsmorð eins hrindir
öðrum inn í eilífðina og svo áfram koll af kolli.
Margar sagnir bæði frá íslandi og öðrum löndum eru
til um slíkt. Þegar foreldri fyrirfer sér aukast líkur á
því að börn þeirra feti í sömu dapurlegu sporin síðar
á lífsleiðinni. Sjálfsvíg unglinga geta orðið til að
sveipa verknaðinn dýrðarljóma í augum eftirlifandi
vina og kunningja. Jarðarför, grátur, sorg og músík
verður eins og tilkomumikil leiksýning þar sem hinn
látni leikur í fyrsta og síðasta skiptið á ævi sinni lang-
þráð aðalhlutverk. Dauðinn verður skyndilega eftir-
sóknarverður og sjálfsvígið aðgöngumiði að leiksviði
sorgarinnar þar sem hinn látni fær að standa einn
smástund og lifa í minningunni um langt skeið.
Háttemi dauðans hefur gjörbreyst á síðustu
áratugum. Hann hefur fjarlægst úr venjulegri tilveru
fólks en tekið sér bólfestu á sjúkrahúsum og
sérstökum stofnunum. Þessi fjarlægð gerir hann enn
óraunverulegri en hann var áður. Ég tel að þessi
fjarlægð dauðans geri sjálfsvígið að eftirsóknar-
verðum kosti þegar einhver vandamál kveðja dyra.
Fólk veltir fyrir sér sjálfsvígi án þess að gera sér fulla
grein fyrir endanleika dauðans vegna þess hversu
óraunverulegur og fjarlægur hann er orðinn. Sumt
ungt fólk, sem ég hef talað við eftir misheppnaða
sjálfsvígstilraun, segist ekki hafa ætlað að hverfa á
brott úr þessum heim fyrir fullt og allt heldur
einungis sofna um stund, hefna sín á umhverfinu og
koma svo aftur eins og ekkert hefði í skorist.
Einhver líkti lífinu við lestarferð. Enginn fer þó
sjálfviljugur eða vitandi vits um borð eftir að hafa
legið lengi yfir lestaráætluninni og ákveðið hvert
förinni er heitið. Eftir nokkra stund vakna menn til
lífsins í lestarklefa, virða fyrir sér samferðamenn sína
og reyna að gera sitt besta við þessar kringumstæður.
Enginn man hvenær eða hvemig hann komst um
borð. Sjálfsvitundin er eins og jurt sem lengi þarf að
hlúa að áður en sjálfið verður til. Lestin er búin að
vera á ferðinni í mörg þúsund ár. Margir sem ferðast
með lestinni gera það alls ekki vegna þess að ferða-
lagið sé þess virði eða skemmtilegt, heldur eru þeir of
ragir að hoppa út úr vagninum. Yfir hverri einustu
dyrum stendur skrifað að leyfilegt sé að hoppa:
„Springen erlaubt - Sautez s'il vous plait - Permersso
saltare - Please adjust your clothes before jumping
off.“
Stundum finnst mér reyndar furðu sæta að fleiri
skuli ekki fyrirfara sér en raun ber vitni, sem kannski
er til merkis um þol mannsins gagnvart mótlæti.
Langstærstur meirihluti fólks sættir sig við lestar-
ferðina eins og hún er þótt oft sé freistandi að hoppa
út um næstu dyr. Flestir velja að gera það ekki heldur
bíða þess að einhverjir sjúkdómar eða óhöpp komi
og fleygi þeim nauðugum út. Jafnvel þótt trúarbrögð
og samfélag leggi allt kapp á að hindra menn í að
velja þessa leið er hún samt fær og greið, gild sem
örþrifaráð, og margir sem velja hana.
Það hlýtur að vera skylda hvers samfélags að
koma í veg fyrir sjálfsvíg með öllum tiltækum ráðum;
neyðarmóttöku og viðtalaþjónustu og kembileit að
áhættuhópum eða einstaklingum sem teljast vera í
meiri hættu en aðrir. Því miður mun okkur aldrei
takast að koma í veg fyrir sjálfsvíg ungs fólks eða
annarra. Dauðavitundin býr innra með okkur öllum
og þol einstaklingsins gagnvart áföllum, leiðindum
og vonleysi er mjög mismunandi. Einhverjir munu á
öllum tímum taka þá ákvörðun að ljúka lestarferð
síns eigin lífs löngu áður en það er tímabært. Mestu
skiptir þó að átta sig á því að hvert sjálfsvíg eða sjálfs-
vígstilraun er ákaflega flókið fyrirbæri þar sem lífs-
löngun einstaklingsins er ekki nægilega mikil. Allar
aðgerðir sem efla tilfinningu fólks fyrir lífinu sjálfu og
sjálfsögðum endalokum þess, dauðanum, eru því af
hinu góða.
Læknablaðið 2001/87
9