Læknablaðið - 15.01.2001, Blaðsíða 62

UMRÆÐA & FRÉTTIR / FRÆÐSLUSAMTÖK
Fræðslusamtök um kynlíf og barneignir
Úlgáfa bœklinga er einn
liðurinn í frœðslustarfi
FKB. Meðal þeirra mála
sem samtökin liafa barist
fyrirfrá upphafi er góður
aðgangur og þekking á
neyðargetnaðarvörn og
árið 1996 gáfu samtökin út
þennan bœkling. Samtökin
hafa líka kynnt málið með
því að skrifa greinar í ýmis
blöð og tímarit, halda
frœðslufundi, meðal annars
fyrir lœkna. Samtökin liafa
lcynntfyrir ráðamönnum
heilbrigðismála mikilvœgi
þess að neyðargetnaðar-
vörn sé aðgengileg og það
er stefna samtakanna að
nýja neyðargetnaðarvörnin
sem kemur á markað síðar
á þessu ári verði seld sem
lausasölulyf.
Merki samtakanna er
hannað afSigurði V.
Sigurjónssyni
röntgenlœkni.
Fræðslusamtök um kynlíf og barneignir (FKB)
voru stofnuð árið 1992. Fjölmargir aðilar stóðu að
stofnun samtakanna, bæði einstaklingar og félög, svo
sem Ljósmæðrafélagið, Kvenréttindafélagið, Heimili
og skóli, Félag lyfjafræðinga og Kvensjúkdóma-
læknafélagið. Meðlimir eru nú komnir á fjórða
tuginn. Fræðslusamtökin eru hluti af IPPF
(International Planned Parenthood Federation) og
fullgildir meðlimir frá árinu 1995 en samtökin eru
næststærstu frjálsu félagasamtök í heiminum á eftir
Rauða krossinum. Alþjóðasamtökin eru samtök
fjölskyldufélaga alls staðar að úr heiminum og hafa
starfað frá því á sjötta áratugnum. Læknar hafa verið
framarlega í flokki þeirra sem eiga aðild að
samtökunum og sama máli gegnir um aðrar heil-
brigðisstéttir, einkum hjúkrunarfræðinga og ljós-
mæður. Til að fræðast um félagið og hlutverk lækna í
starfsemi þess, heimsótti Læknablaðið Ósk
Ingvarsdóttur fæðinga- og kvensjúkdómalækni á
Heilsuverndarstöðina, en þar hefur félagið meðal
annars fengið inni fyrir bókasafn sitt. Ósk er
varaformaður Fæðslusamtakanna og hefur verið það
frá stofnun. Núverandi formaður er Guðrún
Ögmundsdóttir félagsráðgjafi og alþingiskona en
fyrsti formaður félagsins var Sóley Bender lektor í
hjúkrunarfræði.
Það var ekki síst fyrir tilstilli og áhuga Sóleyjar
Bender að Fræðslusamtök um kynlíf og barneignir
voru stofnuð hér á landi. Hún hafði kynnt sér starf
alþjóðasamtakanna, IPPF um nokkurt skeið og sótt
fundi Evrópudeildar samakanna í nokkur ár. Stofn-
fundur samtakanna var geysivel sóttur og ljóst að
margir töldu að sinna þyrfti þessum málaflokki mun
betur en gert hafði verið fram til þess tíma. Samtökin
hafa allt frá stofnun haft einn eða tvo lækna í stjórn.
Strax í upphafi komu þeir að stefnumótunarvinnu og
hafa alla tíð sýnt fræðslu og kynningarþætti
samtakanna áhuga. Frá árinu 1975 hafa verið í gildi
Lög um ráðgjöf og frœðsltt varðandi kynlíf og
barneignir og um fóstureyðingar og ófrjósemi-
aðgerðir. Mörgum hefur þótt fræðsluþáttur þessara
laga hafa orðið nokkuð útundan. Með stofnun
Fræðslusamtakanna hefur málaflokkurinn verið
tekinn mun fastari tökum en fyrr.
Starfsemi FKB er fjármögnuð af styrkjum frá ríki
og borg og að einhverjum hluta einnig af félags-
gjöldum. Samtökin eru byggð upp af sjálfboða-
liðunum og ekki rekið með hagnað í huga, heldur
fara allir fjármunir í starfsemi sem tengist beint
markmiðum samtakanna.
Margvísleg útgáfa
Hlutverk Fræðslusamtaka um kynlíf og barneignir er
sem fyrr segir fyrst og fremst að standa fyrir fræðslu
um kynlíf, getnaðarvarnir og barneignir. Því hlut-
verki hafa samtökin sinnt bæði með námskeiðum og
fundum auk ráðgjafar og útgáfustarfsemi af ýmsu
tagi. Samtökin gefa út fréttabréf sem kemur út
tvisvar á ári þar sem fjallað er um margvísleg málefni.
Meðal þess sem hefur verið tekið fyrir í
fréttabréfunum eru neyðargelnaðarvarnir, kynsjúk-
dómar, kynlífsréttindi og kynheilbrigði en það
hugtak vilja samtökin kynna sem víðast. Allir félags-
menn fá fréttabréfið auk þess sem því er dreift á allar
heilsugæslustöðvar, félagsmiðstöðvar og til ýmissa
ráðamanna og stofnana. Markmið með útgáfunni er
meðal annars að kynna starf félagsins og nýja
málaflokka og viðhorf sem tengjast kynlífi og bam-
eignum. Auk þess hafa samtökin staðið fyrir útgáfu
ýmissa bæklinga, til dæmis bæklings um neyðar-
getnaðarvörn. Mikilvægur þáttur í starfseminni er
þátttaka í alþjóðastarfi og Evrópustarfi þar sem
íslendingar eru bæði þiggjendur og veitendur.
Fjölmargir hafa sótt fundi erlendis á vegum þeirra, til
dæmis heilbrigðisstarfsfólk, þar á meðal læknar. Sér-
stakir fundir hafa verið á vegum alþjóðasamtakanna
fyrir ákveðna hópa, til dæmis ungt fólk og þingkonur
og hafa Fræðslusamtökin séð um að senda fulltrúa úr
þeim hópum.
Áhersla á unga fólkiö
Fræðslusamtökin hafa á tiltölulega stuttum starfs-
tíma komið mjög víða við. Frá upphafi hefur athygl-
inni verið beint mjög markvisst að því að fræða ungt
fólk um kynlíf og getnaðarvarnir. Markmiðið er að
ungt fólk sé vel upplýst og geti þannig tekið sjálf-
stæðar ákvarðanir um getnaðarvarnanotkun og barn-
eignir. í fyrsta fréttabréfi FKB (1995) voru birtar
tölur sem meðal annars sýndu muninn milli Norður-
landanna á aldri mæðra. Þar kom fram að unglings-
mæður, undir 20 ára aldri, voru 5,1% mæðra hér á
landi en annars staðar á Norðurlöndum var hlutfallið
miklu lægra eða frá 2,3% upp í 3,4% (1994). Enn er
staðan mikið til sú sama. Fjöldi ungra mæðra undir 20
ára var um 240 árið 1994 og er um 250 árið 1999.
Þunganir stúlkna í þessum aldurshópi voru um 500,
helmingi þeirra lauk með fóstureyðingu. Nýleg
rannsókn Sóleyjar Bender: Viðhorf íslenskra
ungmenna til skipulegrar fræðslu og þjónustu vegna
kynlífs og barneigna, sýnir að enn er verk að vinna
varðandi fræðslu til ungs fólks um kynlíf,
62 Læknablaðið 2001/87