Læknablaðið - 15.01.2001, Blaðsíða 24

FRÆÐIGREINAR / SYKURSTERAR
Number of patients
Age in years
Figure 1. Age and sex
distribution of 191 patients
taking continuos oral
corticosteroids for at least
three months.
gert vart við sig. Höfundar vilja hvetja lækna til að
nýta sér nýja meðferðarmöguleika gegn beinþynn-
ingu í tengslum við sykursterameðferð. Með virkri
forvarnarmeðferð strax í upphafi sykursterameð-
ferðar, einkum hjá áhættuhópum, mætti ef til vill
draga úr þessum alvarlega fylgikvilla og fækka
þannig ótímabærum beinbrotum.
Inngangur
Þann 21. september 1948 gaf bandaríski gigtlækn-
irinn Philip Showalter Hench einum iktsýkisjúklinga
sinna efnasamband er samstarfsfélaga hans, efna-
fræðingnum Edward Calvin Kendall, hafði tekist að
einangra úr berki nýrnahettna (1). Efni þetta nefndu
þeir Compound E. Efnasambandið hafði undraverð
áhrif á liðargigtareinkenni sjúklingsins samanborið
við kólesterólblöndu, sem þeir notuðu sem lyfleysu.
Compoimd E nefndu þeir síðar kortisón. Þeir félagar
Hench og Kendall, ásamt svissneska efnafræðingnum
Tadeus Reichstein, voru aðeins tveimur árum síðar
heiðraðir með Nóbelsverðlaunum (2).
Hálfri öld síðar gegna sykursterar enn mikilvægu
hlutverki í meðferð margra langvinnra bólgusjúk-
dóma og ýmissa bráðakvilla (3-5). Sykursterar virka
bæði fljótt og vel sem bólgudempandi lyf, en þeim
fylgja margir kvillar, sérstaklega hjá þeim er nota
sykurstera til lengri tíma (4,6). Alvarlegastur þeirra
er líklega ótímabær beinþynning. Sykursterar eru
algengasta orsök beinþynningar af völdum læknis-
meðferðar, að minnsta kosti hjá yngri einstaklingum
(7,8). Ennfremur eru gigtarsjúklingar á sykurstera-
meðferð í tvöfaldri hættu á beinbrotum fram yfir það
sem beinþéttni þeirra segir til um (9,10).
Á árunum 1995 og 1996 voru seldar hér á landi
rúmlega 2,3 milljónir taflna af prednisólóni
(munnlegar upplýsingar: Björn Aðalsteinsson, Delta
hf.) og tæplega 400 þúsund dexametasóntöflur
(munnlegar upplýsingar: Daníel Gunnarsson,
Farmasíu ehf.). Ótalin eru þá önnur lyfjaform sykur-
stera, svo sem til inndælingar, innöndunar eða til
útvortis nota. Notkun þessa lyfjaflokks er því
umtalsverð hér á landi. Eingöngu tvær erlendar
rannsóknir liggja fyrir á umfangi langtímanotkunar
sykurstera innan heilsugæslunnar (11,12). Fyrri
rannsóknin var framkvæmd á átta tölvuvæddum
heilsugæslustöðvum í nágrenni Nottinghamshire í
Bretlandi (11), en seinni rannsóknin (12) byggist á
efniviði úr breska heilsugæslugagnagrunninum (The
UK General Practice Research Database (13)).
Rannsóknir þessar sýna að 0,5-0,9% Breta eru á
langtímameðferð með sykursterum. Á sama tíma
hafa aðrar rannsóknir sýnt að meðferðarmöguleikar
til varnar beinþynningu hjá sjúklingum á langtíma-
sykursterameðferð eru vannýttir (6,14).
Á síðustu árum hafa sérfræðingafélög í Bretlandi
(15,16) og Bandaríkjum Norður-Ameríku (17,18)
lagt fram tillögur um hvernig staðið skuli að
forvörnum gegn beinþynningu af völdum langtíma-
sykursterameðferðar. Hérlendis eru í undibúningi
tillögur að hinu sama á vegum landlæknisembættsins
(munnlegar upplýsingar: Sigurður Helgason, ritstjóri
Klínískra leiðbeininga, landlæknisembættið). Við
þessi tímamót er áhugavert að kanna þann hóp
sjúklinga sem er í þörf fyrir langtímasykursterameð-
ferð á Islandi.
Markmið þessarar rannsóknar er í fyrsta lagi að
kanna fjölda einstaklinga hér á landi sem þarfnast
langtímasykursterameðferðar og í öðru lagi að kanna
ábendingar fyrir meðferðinni. Ennfremur að gefa
marktæka hugmynd um það til hvaða meðferðarráða
er gripið til þess að fyrirbyggja beinþynningu af
völdum langtímasykursterameðferðar.
Efniviður og aðferðir
Að fengnu samþykki yfirlækna og héraðslæknis
Norðurlandshéraðs eystra voru upplýsingar fengnar
frá öllum apótekum á Norð-Austurlandi um einstak-
linga, sem fengið höfðu afgreidda sykurstera
(prednisólón; H 02 A B 06) samkvæmt lyfseðli á 24
mánaða tímabili; 01.01.95-31.12.96. Þeim, sem fengið
höfðu ávísað sykursterum oftar en einu sinni, var
sent bréf síðla vetrar 1997 með upplýsingum um
rannsóknina og samþykktaryfirlýsingu til undir-
ritunar, þar sem sjúklingarnir gáfu leyfi til upplýs-
ingasöfnunar úr sjúkraskrám. Einnig fylgdi umræddu
bréfi spurningablað um neysluvenjur, sjá nánar að
neðan. Þeir sem ekki svöruðu innan átta vikna fengu
ítrekunarbréf.
Á Norðurlandi eystra voru á rannsóknartíma-
bilinu starfandi fimm sérfræðingar í lyflækningum og
undirgreinum þeirra; tveir gigtlæknar, hjartalæknir,
lungnalæknir og sérfræðingur í meltingarfærasjúk-
dómum. Auk þess starfaði einn öldrunarlæknir á
svæðinu og sérfræðingur í krabbameinslækningum
kom í reglulegar vitjanir. Af 22 heilsugæslulæknum
24 Læknablaðið 2001/87