Læknablaðið - 15.01.2001, Blaðsíða 44

FRÆÐIGREINAR / TÓBAKSVARNIR
Sú tilfinning margra heilsugæslulækna að
tímannum, sem varið er í að aðstoða sjúklinga við að
hætta að reykja, sé ekki vel varið, er ef til vill skiljan-
leg í ljósi þess að rannsóknir sýna að langtímaárangur
af slíku starfi er aðeins á bilinu 2-5%, sé öllum
reykjandi sjúklingum boðin aðstoð óháð áhuga og
vilja til að hætta að reykja (11,12). Hins vegar ber á
það að líta að þó hver einstakur læknir nái tak-
mörkuðum árangri með sinn sjúklingahóp er
árangurinn vel erfiðisins virði og þjóðfélagslega
hagkvæmur þegar á heildina er litið (11,13). Það er
því miður ef læknar missa móðinn og velja að gera
ekki neitt. Margar rannsóknir benda til þess að auka
megi til muna árangur af tóbaksvarnastarfi lækna
með því að tengja fleiri aðila við meðferðina og auka
þann tíma sem notaður er í ráðgjöfina fyrir hvern og
einn (13). Það er því nokkuð Ijóst að auka þarf
aðgengi lækna og sjúklinga að sérfæðingum í
reykbindindi. Æskilegt væri að slíkir aðilar fyndust á
öllum stærri heilsugæslustöðvum. Önnur ódýrari leið
til að gera slíka sérfræðinga aðgengilega fyrir alla, er
að opna símaþjónustu (quit-line/help-line) fyrir
reykingamenn. Slík starfsemi hefur víða verið í gangi
um árabil og sannað gildi sitt (14). Þó símaþjónusta
geti hjálpað stórum hópi og sé af mörgum álitin
æskilegri kostur en námskeið (13), er ljóst að
einhverjir koma til með að þurfa meiri stuðning. Því
er æskilegt að geta einnig boðið upp á persónulegri
stuðning á sem flestum heilsugæslustöðvum, til
dæmis í formi hópnámskeiða.
Um það bil þrír af fjórum sjúklingum heilsugæslu-
lækna voru upplýstir um gildi þess að hætta að reykja
ef læknarnir vissu að sjúklingurinn reykti (tafla III).
Þetta kemur í sjálfu sér ekki á óvart þegar tillit er
tekið til þess að einungis sjúklingar með sjúkdóms-
einkenni, sem tengd hafa verið reykingum, voru
inntir eftir því hvort þeir reyktu (tafla II). íslenskir
heilsugæslulæknar eru því með öðrum orðum dug-
legir í að grennslast fyrir um orsakir sjúkdóms-
einkenna, þegar þau hafa komið fram (seondary
prevention), þó enn sé langt í land að sjúklingarnir fái
þann stuðning sem þeir þurfa til að hætta að reykja.
Hins vegar eru þeir mun minna virkir í forvömum
(primary prevention).
Um það bil þriðjungi heilsugæslulækna fannst
óþægilegt að ræða við sjúklinga um reykingavenjur
þeirra (töflur II og III). Ef til vill má túlka þessar
niðurstöður svo að þörf sé á námskeiði fyrir lækna í
samtalstækni um lífsstílsbreytingar (16,17). Við
vitum hins vegar ekki hvort heilsugæslulæknar
myndu mæta á slíkt námskeið væri það í boði.
Það var athyglisvert að mjög fáir heilsugæslu-
læknar virðast notfæra sér bæklinga um reykbindindi
í klínísku starfi. Þó rannsóknir hafi sýnt að gildi slíkra
bæklinga sé takmarkað séu þeir notaðir einir sér,
hafa þeir sannað gildi sitt sem stuðningsefni í
tengslum við aðra meðferð (18). Það er því að öllum
líkindum vafasöm fjárfesting að láta stuðningsefni
liggja frammi á öllum heilsugæslustöðvum, sjúkra-
deildum og apótekum. ef það er ekki tengt persónu-
legri ráðgjöf af einhverjum toga. Hér þjóna læknar og
hjúkrunarfræðingar mikilvægu hlutverki, en nauð-
synlegt er að styðja þessa aðila og gera þeim kleift að
sinna tóbaksvörnum á markvissan hátt.
Lokaorð og ályktanir
Fljótt á litið kunna niðurstöður þessarar rannsóknar
að virðast þversagnakenndar þar sem níu af 10
heilsugæslulæknum telja það vera innan síns
verksviðs að ræða um reykingar við sjúklinga, en
álíka margir telja æskilegt að geta vísað á aðra sem
eru sérhæfðir í meðferð tóbaksfíknar. Þetta er þó
eðlilegt í ljósi þess að í flestum samantektum um
hlutverk lækna í tóbaksvörnum er talað um lág-
marksmeðferð (minimal intervention) (13). í sömu
ritum er líka lögð áhersla á mikilvægi þess að aðrir
sérhæfðir aðilar komi að meðferðinni til að auka
árangur (13). Líklega er það óraunhæf krafa að ætlast
til þess að læknar taki þann tíma á hvern sjúkling sem
þarf til að ná besta mögulega árangri í meðferð við
tóbaksfíkn, það er að minnsta kosti fimm
klukkustundir (13). Margt bendir hins vegar til að
læknar veigri sér við lágmarksmeðferð af ótta við að
hafna í endurteknum tímafrekum stuðningsvið-
tölum. Hér hafa sérhæfðir tilvísunaraðilar á borð við
reyksíma (quit-lines) og hópnámskeið á viður-
kenndum heilbrigðisstofnunum mikilvægu hlutverki
að gegna. Niðurstöðurnar virðast einnig gefa tilefni
til að álykta að þörf kunni að vera á leiðbeiningum
um meðferð við tóbaksfíkn fyrir lækna.
Heimildir
1. Dickinson J, Wiggers J, Leeder S, Sanson-Fisher RW. General
practitioners' detection of patients' smoking status. Med J
Aust 1989:150:420-6.
2. Heywood A, Sanson-Fisher RW, Ring I, Mudge R Risk
prevalence and screening for cancer by general practitioners.
Prev Med 1994: 23: 152-9.
3. Ward J, Sanson-Fisher R. Does a 3-day workshop for family
medicine trainees improve preventive care? A randomized
control trial. Prev Med 1996: 25: 741-7.
4. Silagy C, Lancaster T. Fowler G, Spiers I. Effectiveness of
training health professionals to provide smoking cessation
interventions: systematic review of randomised controlled
trials. In: Lancaster T, Silagy C, Fullerton D, eds. Tobacco
addiction module of The Cochrane Library [database on disk
and CDROM]. The Cochrane Collaboration; Issue 2. Oxford:
Update Software; 1997. Updated quarterly.
5. Silagy C, Ketteridge S. The effectiveness of physician advice to
aid smoking cessation. In: Lancaster T, Silagy C, Fullerton D.
Tobacco addiction module of The Cochrane Database of
Systematic Reviews [updated 03 March 1997]. Available in
The Cochrane Library [database on disk and CDROM]. The
Cochrane Collaboration; Issue 2. Oxford: Update Software;
1997. Updated quarterly.
6. Lomas J, Anderson GM, Dominick-Pierre K, Vayda E, Enkin
MW, Hannah WJ. Do practice guidelines guide practice? The
effect of a consensus statement on the practice of physicians. N
Engl J Med 1989; 321:1306-11.
7. Kanouse DE, Winkler JD, Kosecoff J. Changing medical
practice through technology assessment: an evaluation of the
NIH Consensus Development Program. Santa Monica, Calif:
RAND; 1989.
8. Woolf SH. Practice guidelines; a new reality in medicine, III:
impact on patient care. Arch Intern Med 1993; 152: 2646-55.
44 Læknablaðið 2001/87