Læknablaðið - 15.01.2001, Blaðsíða 17

FRÆÐIGREINAR /BEINÞYNNING
árangri meðferðar (9). Unnt er að komast hjá þessari
skekkju að hluta með því að mæla lendarliðbolina frá
hlið en ekki aftan frá. Nákvæmni slíkra mælinga er þó
síðri sem takmarkar þessa aðferð verulega. Kölkun í
meginslagæð hefur óverulega skekkju í för með sér
(4).
Meðal eldri einstaklinga með mörg samföll er
DEXA mæling á hrygg ekki gagnleg þar sem sam-
fallið og afleiðing þess geta valdið falskri hækkun á
beinþéttni.
Mæling á mjöðm gefur mest meðal aldraöra
Meðal aldraðra er áhættan á mjaðmarbrotum það
sem skiptir mestu máli. Framskyggnar hóprann-
sóknir hafa sýnt að beinþéttnin mæld í mjöðm
(nærendi lærleggs = lærleggsháls, lærhnútur og beinið
milli lærhnúta) hefur mesta forspárgildi um brot á
þeim stað, áhættan nær þrefaldast fyrir hvert
staðalfrávik þar samanborið við tvöfalda áhættu fyrir
hvert staðalfrávik í mælingu á öðrum stað (3). Slit-
gigtarbreytingar trufla mun síður mælingu á þessum
stað. Því er mjöðmin sá mælistaður sem ákjósan-
legast er að nota meðal aldraðra ef unnt er (6).
Ef sterkur grunur er um beinþynningu í hrygg, svo
sem vegna prednisólonmeðferðar, getur við-
bótarmæling á lendhrygg vissulega verið gagnleg.
Eðlilegt er þá að nota lægsta mælda beinþéttnigildið
til greiningar og ákvörðunar á meðferð. Mæling með
sneiðmyndatækni kann að vera næmari aðferð til
mælingar á beintapi samfara prednisólonnotkun en
þar á móti kemur að nákvæmni mælingarinnar er
síðri en DEXA (4).
Mat á samföllum á hryggjarliðbolum
Stórar framskyggnar hóprannsóknir benda til að
einungis fjórða hvert samfallsbrot sé greint klínískt
(10). Þetta getur bæði stafað af því að brotin kunni að
vera einkennalítil en einnig getur verið erfitt að
greina orsakir bakverkja sem geta verið af mörgum
toga. Einnig er oft erfitt að meta tap á líkamshæð
klínískt vegna ónógra upplýsinga en rannsóknir
benda til að lækkun á hæð sé óáreiðanlegur
mælikvarði um samföll nema hæðartapið sé meira en
4 sm (10).
Aðurnefndar hóprannsóknir hafa einnig sýnt að
saga um fyrri samfallsbrot meira en tvöfaldar
líkurnar á frekari brotum (3,10,11). Þessi aukna
áhætta gerir það mjög mikilvægt að geta metið útlit
hryggjarliðbolanna. Slíkar upplýsingar er að sjálf-
sögðu unnt að fá með venjulegri röntgenmynd af
hrygg. Nýjustu DEXA tækin með betri aðgreiningu
gefa þó möguleika á að meta útlit hryggjarliðbola
(T4-L5) með svipuðum gæðum og röntgenmyndir,
nema ef sjúklingur er mjög digurholda. Þess vegna
getur slík formmæling á hryggjarliðbolum með
DEXA (morphometria) samtímis gefið upplýsingar
um útlit hryggjarins ásamt beinþéttnimælingu í
Table I. Diagnostic categories according to the WHO classification (2).__________
Normal BMD T-score greater than -1.0
Osteopenia BMD T-score between -1.0 and -2.5
Osteoporosis BMD T-score below -2.5
Manifest osteoporosis BMD T-score below -2.5 + presence of
fragility fracture
BMD = bone mineral density.
T-score = number of standard deviations from the mean BMD of young women.
Table II. Common risk factors for osteoporosis in the elderly.
Genetic, lifestyle Medical disorders Drugs
Low body weight Chronic neurological and rheumatic disorders Corticosteroids
Poor nutrition COPD Anticonvulsants
Excessive alcohol Smoking Inactivity Chronic renal failure Hypogonadism Chemotherapy
Table III. Clinical indications for bone densitometry (Table II).
• Presence of one or more strong risk factors
• Radiological evidence of osteopenia and/or vertebral fracture
• Previous fragility fracture
• Height loss
• Monitoring treatment
lendhrygg (12). Líklegt er að þessi viðbótarmæling
verði notuð í vaxandi mæli í heildarmati á
beinþynningu.
Klínískt mat og mismunagreining
Grunur um beinþynningu skyldi sérstaklega vakna
þegar einstaklingur hefur hlotið beinbrot við lítinn
áverka eða hefur einn eða fleiri áhættuþætti um
beinþynningu til staðar (tafla II). Þá er vissulega
ástæða til að íhuga beinþéttnimælingu (tafla III).
Enda þótt greining á beinþynningu sé gerð með
beinþéttnimælingu gefur slík mæling enga vitneskju
um hvað valdi eða hvenær beintap varð. Áður en
nokkur meðferð er hafin verður því að útiloka
hugsanlegar ástæður fyrir lágum beinmassa. Slíkar
ástæður finnast í um það bil 20% kvenna með lága
beinþéttni en mun oftar meðal karla sem orsök eða í
40-50% tilfella (13). Nákvæm sjúkrasaga er því
mikilvæg með sérstakri áherslu á næringarsögu og
lífsstfl, lyfjasögu, fjölskyldusögu, sögu um innkirtla-
eða illkynja sjúkdóma, tauga- eða stoðkerfissjúk-
dóma og fyrri beinbrot. Líkamleg skoðun getur
einnig gefið mikilvægar upplýsingar. Blóðrannsóknir
eru einnig mikilvægar í mismunagreiningu á ástæð-
um þunnra beina (sjá töflu IV).
Notkun beinumsetningarvísa
Enda þótt mæling á beinumsetningarvísum komi
ekki að gagni við greiningu á beinþynningu geta þeir
verið gagnlegir við mat á hvenær ástæða sé til
meðferðar og við mat á árangri meðferðar. Mæliað-
L
Læknablaðið 2001/87 17