Læknablaðið - 15.01.2001, Blaðsíða 16

FRÆÐIGREINAR / BEINÞYNNING
hennar. Ýmsar lífefnafræðilegar mælingar eru nrikið
notaðar við mismunagreiningu á orsök beinþynn-
ingar. Sjúkrasaga og líkamleg skoðun nægja ekki til
greiningar á beinþynningu en koma að miklu gagni
við að finna þá einstaklinga sem eru í mestri áhættu
og þar sem beinþétlnimæling kemur að mestu gagni.
Sjúkrasaga og skoðun eru einnig mikilvægar til að
meta hvaða viðbótarrannsóknir eru nauðsynlegar til
að útiloka aðrar ástæður fyrir beinþynningu. Enda
þótt beinþéttnimæling sé oftast nauðsynleg til
greiningar á beinþynningu þá skyldi ákvörðun um
sértæka meðferð, svo sem lyfjameðferð, einnig
byggjast á almennu mati á horfum sjúklings og
öðrum áhættuþáttum sem til staðar eru fyrir
beinbrotum.
Inngangur
Algengi beinþynningar vex mjög með aldri svo og
afleiðingar hennar, það er beinbrot við lítinn áverka.
Fyrirsjáanlegt er að með verulegri fjölgun aldraðra á
íslandi á næstu árum og áratugum mun beinbrotum
af völdum beinþynningar fjölga verulega að öðru
óbreyttu. Þekking á eðli og orsökum beinþynningar
hefur aukist verulega á síðustu árum jafnframt því
sem virk lyf hafa verið þróuð.'Nýjungar í greiningu
beinþynningar hafa einnig auðveldað að finna þá
einstaklinga sem í mestri áhættu eru og veita þeim
viðeigandi ráðgjöf. I þessu yfiriiti er lögð áhersla á
greiningu beinþynningar meðal aldraðra enda þótt
svipuð atriði komi einnig að notum meðal yngri
aldurshópa.
Skilgreining á beinþynningu
Samráðsfundur sérfræðinga á þessu sviði hefur
skilgreint beinþynningu (osteoporosis) sem almenn-
an sjúkdóm sem einkennist af minnkuðum bein-
massa ásamt röskun á eðlilegri beinuppbyggingu og
afleiðingin verði brothættari bein (1). Mæling á
beinþéttni hefur reynst hafa best forspárgildi um
framtíðarbeinbrot og þess vegna lagði ráðgjafahópur
á vegum Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar (WHO)
til fyrir allnokkrum árum skilgreiningu á beinþynn-
ingu sem byggist á mælingu á beinþéttni með DEXA
(dual energy X-ray absorptiometry: tvíorkudofn-
unarmæling, sjá síðar) (2). í þessari grein er því
sérstaklega stuðst við þessa mælingaraðferð. Þessi
hópur Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar skilgreindi
konur með beinþéttni neðan við 2,5 staðalfrávik frá
meðalgildi ungra kvenna (20-30 ára) með
beinþynningu (T-gildi <2,5 staðalfrávik). Lágur bein-
massi (osteopenia) var skilgreindur ef beinþéttnin
var milli 1-2,5 staðalfrávik neðan við meðaltal ungra
kvenna (tafla I). Samsvarandi neðri mörk hafa ekki
verið sett fyrir karlmenn en lagt hefur verið til að
sömu T-gildi verði einnig notuð til skilgreiningar á
beinþynningu meðal karla.
Beinþéttni og áhætta á beinbrotum
Réttlæting þess að nota beinþéttnimælingu byggist á
niðurstöðum framskyggnra hóprannsókna sem hafa
sýnt að áhættan á beinbroti nokkurn veginn
tvöfaldast fyrir hvert staðalfrávik neðan við
meðalgildi á beinþéttni (3). Það sem mælt er með
DEXA er ekki raunveruleg þrívíddarþéttni heldur
tvívíddarmæling (gefið upp sem g/cnr af steinefnum á
þeim fleti beins sem röntgengeislinn fer í gegnum)
(4). Þessi mæling hefur samt reynst hafa jafngott
forspárgildi um beinbrot eins og blóðþrýstingur fyrir
heilablóðfalli og kólesteról fyrir kransæðasjúk-
dómum (5).
T-gildi eöa Z-gildi
Áðurnefnd skilgreining á beinþynningu miðuð við T-
gildi hefur reynst haldgóð í faraldsfræðilegum saman-
burði á beinþynningu en þeim skilmerkjum skyldi
ekki ruglað saman við mörk til ákvörðunar á meðferð
sem taka mið, ekki aðeins af niðurstöðum bein-
þéttnimælinga heldur einnig af öðrum þáttum, svo
sem aldri, öðrum sjúkdómum og jafnvel kostnaði.
Með því að miða við meðalbeinþéttnigildi fyrir
samsvarandi aldur og kyn (Z-gildi) fæst marktækari
samanburður á áhættu fyrir viðkomandi einstakling
miðað við það sem gengur og gerist fyrir hans aldur.
Þess vegna er að mörgu leyti eðlilegra að miða við Z-
gildi við mat á áhættu og við ákvörðun meðferðar og
taka þá með líklega áhættu út frá aldri, lífslíkum og
öðrum sjúkdómum (6).
Hvaöa bein á aö mæla?
Fylgnistuðull milli beinþéttnimælinga á mismunandi
stöðum (til dæmis mjöðm og hryggur) er að jafnaði
0,7-0,8 (7). Þessi mismunur milli mælistaða er ekki
óvæntur þar sem samsetning og umsetning beina er
ekki sú sama alls staðar (8). Auk þess má vel vera að
mismunandi gen ákvarði massa hinna ýmsu beina. Til
dæmis verður hið hraða beintap kvenna eftir
tíðahvörf, sem tengist östradíolskorti, mest og hraðast
í frauðbeini. Þess vegna sýnir mæling á lendarliðbol
slíkt beintap vel.
Til greiningar á beinþynningu og eftirlits meðal
kvenna skömmu eftir tíðahvörf er mæling á
lendarliðbolum næmasta mælingin þar sem hún
endurspeglar aðallega frauðbein og hefur best for-
spárgildi um samfallsbrot, sem eru mikið áhyggjuefni
kvenna á þessum aldri. Aðra liðboli en lendarliði er
ekki unnt að nota vegna truflunar í mælingu frá
öðrum beinum, til dæmis rifjum (4). Með aldri verða
slitgigtarbreytingar algengar og beinnabbarnir
(osteophytes) geta valdið falskri hækkun í DEXA
mælingu á hrygg. Þetta veldur því að mæling á
lendhrygg verður síður ákjósanleg til greiningar á
beinþynningu meðal aldraðra enda þótt lend-
hryggjarmæling sé samt næmasti staðurinn til mats á
16 Læknablaðið 2001/87