Læknablaðið - 15.12.2001, Page 25

FRÆÐIGREINAR / FÉLAGSLEGAR AÐSTÆÐUR ÖRYRKJA
(9), sem styður það að fyrra verklag við örorkumat
hafi verið heimavinnandi konum óhagstætt.
I síðasta eða núverandi starfi voru 83,9% öryrkj-
anna launþegar, en 16,1% með sjálfstæðan rekstur.
Þetta er svipað og var meðal þjóðarinnar árið 1990
(17), en þá sögðust um 81% þeirra sem stunduðu
launaða atvinnu vera launþegar. Hlutfall öryrkja sem
voru með sjálfstæðan rekstur fór vaxandi með aldri
og hlutfallslega meira var um slíkan rekstur hjá körl-
um en konum, hjá þeim sem lokið höfðu iðnnámi
samanborið við annað nám og hjá iðnaðarmönnum
og bændum miðað við aðrar stéttir. Petta er áþekkt
því sem var hjá þjóðinni árið 1990 (17).
Rúmlega helmingur örorkustyrkþeganna reyndist
hafa verið í launaðri vinnu á síðustu sex mánuðum og
40% voru í vinnu þegar spurningalistinn var lagður
fyrir. Marktækt færri örokulífeyris- og endurhæfing-
arlífeyrisþegar en örorkustyrkþegar voru í vinnu.
Þriðjungur öryrkjanna kvaðst enn treysta sér til að
vinna eitthvað, einkum ýmis létt störf. Örorkustyrk-
þegar treystu sér fremur til að vinna en örorku- og
endurhæfingarlífeyrisþegar. Pessi munur á örorku-
styrkþegum og örokulífeyris- og endurhæfingarlíf-
eyrisþegum kemur ekki á óvart, því gera má ráð fyrir
að heilsufarslegur vandi örorkustyrkþeganna sé al-
mennt minni og skerðingarmörk örorkustyrksins
vegna tekna eru hærri. Þeir sem vegna menntunar
eða starfsreynslu voru líklegir til að fá léttari og sér-
hæfðari störf treystu sér í meira mæli til að vinna, en
þeir sem einungis voru líklegir til að fá ósérhæfð og
erfið störf. Meðaltekjur íslendinga sem virkir eru á
vinnumarkaði virðast vera nær tvöfalt hærri en
meðaltekjur öryrkja. Laun fyrir þau störf sem helst
má búast við að öryrkjum bjóðist eru hins vegar mun
lægri (11). Pað að laun fyrir þau störf sem öryrkjum
helst bjóðast eru jafnvel lítið hærri en örorkubætur,
ýtir ekki undir viljann til að halda áfram að vinna ef
heilsan brestur. Pví er mikilvægt að í boði sé starfs-
endurhæfing sem getur orðið til að auka líkurnar á
því að viðkomandi fái störf sem eru hærra launuð og
ekki erfiðari en svo að hann ráði við þau.
Pessi rannsókn fjallar um félagslegar aðstæður
þeirra sem metnir voru til örorku skömmu fyrir gild-
istöku sérstaks örorkumatsstaðals 1. september 1999.
Forvitnilegt væri að skoða félagslegu aðstæðurnar að
nýju hjá þeim sem metnir hafa verið eftir gildistöku
örorkumatsstaðalsins og bera niðurstöðurnar saman
við niðurstöður þessarar rannsóknar, til að skoða
vægi félagslegra þátta fyrir og eftir gildistöku staðals-
ins.
Heimildir
1. Bartley M, Owen C. Relation between socioeconomic status,
employment, and health during economic change, 1973-93.
BMJ 1996;313:445-9.
2. North F, Syme SL, Feeney A, Head J, Shipley MJ, Marmot
MG. Explaining socioeconomic differences in sickness
absence: the Whitehall II study. BMJ 1993; 306:361-6.
3. Kaiser PO, Mattsson B, Marklund S, Wimo A. The impact of
psychosocial “markers” on the outcome of rehabilitation.
Disability and Rehabilitation 2001; 23: 430-5.
4. Selander S. Unemployed sick-leavers and vocational rehabili-
tation - a person-level study based on a national social insu-
rance material [dissertation]. Stockholm: Karolinska insti-
tutet; 1999.
5. Thorlacius S, Stefánsson S, Ólafsson S. Umfang og einkenni
örorku á íslandi áriö 1996. Læknablaöiö 1998; 84: 629-35.
6. Thorlacius S, Stefánsson S, Ólafsson S, Rafnsson V. Breytingar
á algengi örorku á íslandi 1976-1996. Læknablaðið 2001; 87:
205-9.
7. Lög um almannatryggingar nr. 117/1993.
8. Lög um félagslega aðstoð nr. 118/1993.
9. Thorlacius S, Stefánsson S, Jóhannsson H. Örorkumat fyrir og
eftir gildistöku örorkumatsstaðals. Læknablaðið 2001; 87:721-3.
10. Ólafsson S. Lífskjör og lífshættir á Norðurlöndum. Reykjavík:
Iðunn; 1990.
11. Kjör íslendinga: Efnahagur einstaklinga og fjölskyldna 1996.
Reykjavík: Félagsvísindastofnun; 1997.
12. íslensk starfaflokkun (ÍSTARF 95). Reykjavík: Hagstofa
íslands; 1995.
13. Bland M. An Introduction to Medical Statistics. Oxford:
Oxford University Press; 1995.
14. Bls. 16 í (11).
15. Þjóðarbúskapurinn: Framvindan 1997 og horfur 1998. Reykja-
vík: Þjóðhagsstofnun; 1997: 26.
16. Ríkisendurskoðun. Læknadeild Tryggingastofnunar ríkisins.
Stjórnsýsluendurskoðun. Reykjavík: Ríkisendurskoðun; 1997:
30.
17. Ólafsson S. Lífskjör og lífshættir á íslandi: Reykjavfk: Félags-
vísindastofnun og Hagstofa íslands; 1990: 67.
Læknablaðið 2001/87 985