Læknablaðið - 15.11.2003, Blaðsíða 36

FRÆÐIGREINAR / HJARTA- OG ÆÐASJÚKDÓMAR
einfaldrar íhlutunar. Blóðsykur karla og kvenna á
báðum stöðum lækkaði eftir fræðslu og íhlutun. Að
öðru leyti voru breytingar þær helstar að konur á
Akureyri þyngdust en kviðarummál þeirra minnk-
aði, samfara þessu hækkaði HDL.
Ályktanir: Staða áhættuþátta meðal fimmtugra
kvenna á Akureyri virðist mun verri en hjá fimmtug-
um konum í Hafnarfirði. Talsvert var um offitu og
ljóst að það ætti að vera unnt að bæta stöðu áhættu-
þáttanna með lífsstílsbreytingum. Sú einfalda íhlutun
sem beitt var í þessari rannsókn hafði í besta falli þau
áhrif að draga úr versnun á stöðu áhættuþáttanna
milli ára. Beita þarf markvissari og stöðugri eftir-
fylgni til þess að ná betri árangri hvað varðar íhlutun.
Inngangur
Þrátt fyrir talsverðar breytingar á faraldsfræði hjarta-
og æðasjúkdóma eru þeir enn aðal dánarorsök í
heiminum í dag (1, 2). Áhættuþættir hjarta- og æða-
sjúkdóma eru nokkuð vel þekktir og mikil áhersla er
lögð á að beita forvörnum meðal almennings til þess
að koma í veg fyrir þessa sjúkdóma. Rannsóknir hafa
ótvírætt sýnt fram á gagnsemi forvarna og unnt er að
skýra, að hluta til að minnsta kosti, lækkun á dánar-
tíðni vegna kransæðasjúkdóma með batnandi stöðu
áhættuþátta (3). Heimilislæknar og hjúkrunarfræð-
ingar heilsugæslustöðva eru í lykilaðstöðu til að starfa
að forvörnum, bæði fýrsta og annars stigs. Hjarta-
vernd hefur í rúmlega 35 ár rekið rannsóknarstöð þar
sem leitað hefur verið að áhættuþáttum hjarta- og
æðasjúkdóma meðal íslendinga. Hin umfangsmikla
starfsemi stöðvarinnar hefur varpað ljósi á stöðu
áhættuþátta og breytingar á þeim á þessum tíma hjá
þjóðinni og nýgengi hjartaáfalla. Þannig hafa þessar
rannsóknir sýnt að með jákvæðum breytingum á
áhættuþáttum lækkar tíðni hjartasjúkdóma (4).
Tilgangur þessarar rannsóknar var í fyrsta lagi að
kanna hvernig staða áhættuþátta væri meðal fimm-
tugra á Akureyri og í Hafnarfirði. í öðru lagi að
kanna áhrif einfaldrar íhlutunar á þessa áhættuþætti
og í þriðja lagi var um að ræða tilraun til að færa hóp-
rannsókn Hjartaverndar út á heilsugæslustöðvar.
Jafnframt var reynt að vekja áhuga og auka þekkingu
þátttakenda og almennings um áhættuþætti hjarta-
og æðasjúkdóma og gildi forvarna.
Aöferöir og efniviöur
Öllum einstaklingum fæddum árið 1950 með lög-
heimili á upptökusvæðum Heilsugæslustöðvarinnar á
Akureyri og á Sólvangi var boðin þátttaka. Þessir
einstaklingar fengu sent boðsbréf ásamt spurninga-
lista um mataræði og hreyfingu. Ef viðkomandi bók-
aði ekki tíma í rannsóknina var sent eitt ítrekunar-
bréf. Þeir sem ákváðu að taka þátt í rannsókninni
mættu fyrst í viðtal hjá hjúkrunarfræðingi. í því við-
tali var fengið hjartalínurit, blóðþrýstingur mældur
tvisvar, hæð og þyngd mæld og mesta kviðarummál.
Blóðprufur voru teknar og þær rannsakaðar á rann-
sóknarstofu Hjartavemdar. Hjúkrunarfræðingar veittu
ráðgjöf um mataræði og hreyfingu og um tveimur
vikum síðar komu þátttakendur í viðtal til heimilis-
læknis síns. Læknirinn mældi blóðþrýsting tvisvar
sinnum og fór yfir niðurstöður úr blóðprufum, við úr-
vinnslu gagna var meðaltal blóðþrýstingsmælinga
heimilislæknisins notað. Líkamsþyngdarstuðull (LÞS)
var reiknaður út frá hæð og þyngd (kg/m2). Gert var
áhættuþáttamat og stuðst þar við sameiginlegar leið-
beiningar frá ýmsum evrópskum samtökum um hjarta-
og æðasjúkdóma (5). Ut frá þessum niðurstöðum
voru gefnar einstaklingsbundnar ráðleggingar. Ef
viðkomandi greindist með háþrýsting, of háar blóð-
fitur, sykursýki eða aðra sjúkdóma var tekið á því
samkvæmt þessum leiðbeiningum. Lögð var rík áhersla
á gildi lífsstíls, mataræðis og hreyfingar, á áhættu-
þættina og voru allir hvattir til þess að tileinka sér
slíkan lífsstfl. Þessi hluti rannsóknarinnar fór fram ár-
ið 2000. Ári síðar var þeim sem þátt tóku í rannsókn-
inni boðið að koma að nýju og taka þátt í áhættu-
þáttamati. Fyrri rannsókn var þá endurtekin með
sama sniði og gert hafði verið árið á undan.
Leyfi var fengið hjá Vísindasiðanefnd og Tölvu-
nefnd fyrir þessari rannsókn og hún samþykkt af
læknaráðum viðkomandi heilsugæslustöðva.
Tölfræði
Við úrvinnslu gagna var notað SPSS forritið (útgáfa
11.5). Meðaltöl og staðalfrávik voru reiknuð út á
hefðbundinn hátt. Samanburður á meðaltölum var
gerður með t-prófun en við samanburð milli fyrri og
seinni komu sama einstaklings var notað parað t-
próf. Tölfræðileg marktækni var miðuð við p-gildi
undir 0,05 og var alltaf notuð tvíhliða prófun. Þar sem
dreifing mæligilda var ójöfn (þríglýceríðar) voru gildi
umbreytt með lógaritma og síðan reiknuð marktækni
og meðaltöl.
Niöurstööur
Af þeim fimmtugum sem upphaflega var boðin þátt-
taka tóku 65% þátt, 70% á Akureyri (158) og 59%
(162) í Hafnarfirði. Þátttökuhlutfall í síðari hluta
rannsóknarinnar ári síðar var 82% hjá báðum bæjar-
félögum.
Staða áhættuþátta meðal þátttakenda er sýnd í
töflu I. Ekki reyndist mikill munur á meðalgildum
þessara áhættuþátta meðal karla á Akureyri saman-
borið við karla í Hafnarfirði. Þeir fyrrnefndu reynd-
ust þó hafa aðeins lægra kólesterólgildi, 5,9 mmól/L á
móti 6,3 mmól/L (p=0,034, 95% CI: -0,66 til -0,03).
Meiri munur kom fram á meðalgildum áhættuþátta
hjá konum. Þannig voru fimmtugar konur á Akureyri
að meðaltali 5,4 kg þyngri, eða 77,3 kg á móti 71,9 kg
860 Læknablaðið 2003/89