Læknablaðið - 15.11.2003, Blaðsíða 52

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ERLEND SAMSKIPTI
III meðferð fanga undir smásjá WMA
Jón Snædal heimsótti Georgíu ásamt sendinefnd mannréttindasamtaka
Götumynd frá Tíblisi. JÓN Snædal varaformaður LÍ hefur verið á faralds-
fæti síðan hann var kjörinn til formennsku í siða-
nefnd Alþjóðafélags lækna (WMA). Meðal staða
sem hann hefur heimsótt er Tíblisi, höfuðborg
Georgíu á strönd Svartahafs. Þangað fór hann ásamt
tveimur öðrum til að kanna aðbúnað fanga. Lækna-
blaðið hitti Jón að máli og innti hann eftir tildrögum
þess að hann fór þessa ferð.
„Fyrir um það bil áratug var samþykkt svonefnd
Minnesota-yfirlýsing um mannshvörf en kveikjan að
henni voru atburðir sem urðu í Argentínu og Chile á
tímum herforingjastjórnanna þar. I þessari yfirlýs-
ingu var hins vegar ekki tekið á því hvernig fara
skyldi með rannsóknir á og réttindi þeirra sem lifðu
af illa meðferð og pynlingar. III meðferð fanga er
mun útbreiddara vandamál, ekki síst meðferð þeirra
eftir handtöku ef þeir eru grunaðir um einhvern
verknað. Einkennandi fyrir lönd þar sem beitt er
harðræði við yfirheyrslur er að þar er miklu hærra
hlutfall af játningum. í öðrum löndum er miklu al-
gengara að fólk játi ekki þrátt fyrir yfirheyrslur held-
ur er sekt þeirra sönnuð á annan hátt.
Að frumkvæði International Rehabilitation Coun-
cil for Torture Victims (IRCT) í Kaupmannahöfn
hófst vinna við að semja yfirlýsingu um málefni fanga
fyrir mörgum árum og í Istanbul var lögð lokahönd á
slíkt plagg fyrir fimm árum. Það var svo lagt fyrir
Sameinuðu þjóðirnar sem gáfu það út í sínu nafni árið
2000.“
Fimm lönd undir smásjána
„En það varð strax ljóst að þetta dygði engan veginn,
það vissi enginn af þessu plaggi aðrir en dreifðir hóp-
ar fólks sem láta sér annt um málefni fanga. Fyrir
tæplega tveimur árum tóku fjögur alþjóðleg samtök
Þröstur sig saman um að hrinda átaksverkefni í gang. Þau eru
Haraldsson WMA, IRCT, Physicians for Human Rights í Banda-
876 Læknablaðið 2003/89
ríkjunum og Human Rights Foundation of Turkey en
tyrkneska læknafélagið hefur verið mjög virkt innan
þeirra samtaka. Þessi samtök sóttu um styrk til
Evrópuráðsins til að hrinda verkefninu af stað og
fengu hann á síðasta vetri.
Verkefnið tekur til fimm landa: Georgíu, Sri
Lanka, Marokkó, Uganda og Mexíkó. Það felst í því
að fulltrúar samtakanna fara til landanna og ræða við
fulltrúa mannréttindasamtaka, laga- og læknadeilda í
háskólum og yfirvöld, svo sem dómstóla, umboðs-
menn, innanríkis- eða öryggismálaráðuneyti.
Ferðimar taka viku og nú er búið að heimsækja
fjögur af þessum fimm löndum. Næsta skref að þeim
loknum er að koma á námskeiðum sem standa í viku
og verða haldin í júní á næsta ári. Þau sækja 50 læknar
og 25 lögfræðingar í hverju landi og fá fræðslu um
það hvernig hægt er að sannreyna að fangar hafi
orðið fyrir illri meðferð, hvernig hægt er að hjálpa
föngum að komast yfir þessa reynslu og hvernig hægt
er að bæta réttarstöðu þeirra. Nú er verið að setja
saman leiðbeiningar og kennsluefni fyrir þetta nám-
skeið en það verður að taka mið af því hversu ólíkar
aðstæður eru eftir löndum, bæði hvað varðar réttar-
stöðu fanga og aðferðir við pyntingar.
I heimsóknum okkar leituðum við uppi þá aðila
sem best er treystandi til þess að tryggja að þessi að-
lögun námsefnisins sé rétt og í samræmi við ástandið
í hverju landi.“
Leifar af lögregluríki
- Hvernig var svo ferðin?
„Við vorum þrjú, ég, tyrkneskur læknir og lög-
fræðingur frá IRCT sem fórum til Tíblisi. Fundirnir
voru 28 en ég sat 22. Við hittum rektor læknaháskól-
ans og fulltrúa nokkurra deilda hans, ráðuneytis-
stjóra heilbrigðis- og dómsmálaráðuneyta, skrifstofu-
stjóra öryggismálaráðuneytis, forseta hæstaréttar,
umboðsmann þingsins og fulltrúa frjálsra félagasam-
taka: Georgíska læknafélagsins, samtaka sem berjast
fyrir hagsmunum fanga og tvennra samtaka lögfræð-
inga. Auk þess hittum við fólk frá tvennum samtök-
um sem annast endurhæfingu fyrrverandi fanga og
fulltrúa tveggja Evrópusamtaka, Evrópuráðsins og
Öryggis- og samvinnumálastofnunar Evrópu.
Allir töluðu um illa meðferð á föngum eins og hún
væri staðreynd og skipti þá engu hvort í hlut áttu fuil-
trúar félagasamtaka, dómstóla eða stjórnvalda. Einn-
ig er ljóst að þeir sem orðið hafa fyrir illri meðferð
óttast mjög að leita réttar síns. Einhverjar kvartanir