Læknablaðið - 15.11.2003, Blaðsíða 19

FRÆÐIGREINAR / TALÍDÓMÍÐ
greinilega mjög til hjástoðar við IL-2, sem líta má á
sem aðalhvata svarkerfisins (13).
„Kóstímúlerandi verkun“ á T-eitlafrumur sam-
hliða hömlunum á verkunum TNFa veldur því að
talídómíð hefur, eða getur haft, margþætta verkun á
T-eitlafrumur.
Notagildi talídómíðs til lækninga
Notkun við bólgusjúkdóma
1. Holdsveiki: húðhnútabólga í holdsveiki (erythema
nodosum leprosum\ ENL).
Við alvarlegustu stig holdsveiki (sérstaklega lepra
lepromatosa) kemur í að minnsta kosti 30% tilfella
fyrir alvarlegt bólguástand í húð sem er óháð þeim
sjúklegu breytingum af völdum holdsveiki er fyrir
kunna að vera. Þetta sjúkdómsfyrirbæri sem nefnist á
latínu erythema nodosum leprosum mætti kalla húð-
hnútabólgu í holdsveiki á íslensku. Áberandi í sjúk-
dómsmyndinni eru aumir, rauðleitir og vessandi
hnútar í húðinni, oft með sárum, svo og verkir í liðum
og víðar. Líkamshiti er hækkaður og sjúklingar eru
slappir, sljóir og á allan hátt vesalir. Þeir megrast og
mjög. Þetta sjúkdómsástand sem getur verið lífs-
hættulegt er ekki fátíðara en svo að það er talið hrjá
um eina milljón manna (11, 22). Elsta lýsing á húð-
hnútabólgu í holdsveiki og þeirri vesöld er með fylgir
er væntanlega hin fræga Iýsing úr biblíunni á Lazarusi
sem hlaðinn kaunum hafði verið komið fyrir við for-
dyri ríka mannsins: „ ... og girntist hann að seðja sig
af því, er féll af borði ríka mannsins og j afnvel hundar
komu og sleiktu kaun hans“ (Lúkas 16:20). Kaun
eins og stendur í biblíutextanum hittir sérlega vel í
mark í lýsingunni því að kaun getur merkt allt í senn:
hrúður, skeina, kýli og sár.
Húðhnútabólga í holdsveiki er algengust samfara
gjöf holdsveikilyfja (sýklalyfja gegn holdsveiki), en
kemur einnig fyrir eftir að lyfjagjöf hefur verið hætt
og stundum einnig áður en meðferð hefst (11). Sjúk-
dómsfyrirbærið hefur yfirbragð ofnæmissvörunar af
3. gerð að því best er vitað. Við það ástand myndast
mótefnafléttur með IgM og fulltingispróteinum
(complement) í æðum. Talídómíð dregur úr myndun
á IgM, en verkar samt mun hraðar á húðhnútabólgu í
holdsveiki en svo að hömlun á IgM geti eingöngu
skýrt verkun þess (22).
Jakob Sheskin hét maður og var læknir að mennt.
Eftir heimsstyrjöldina síðari fór hann til Venezúela
og sérhæfði sig í meðferð holdsveikra. Árið 1956
fluttist hann til Jerúsalem og starfaði þar áfram að
lækningum á holdsveikum. Átta árum síðar fékk
hann til meðferðar frá Frakklandi sjúkling sem var
sérlega illa haldinn af húðhnútabólgu og meðfylgj-
andi sjúkdómseinkennum. Sjúklingurinn hafði verið
rúmfastur í 19 mánuði. Hann var haldinn miklum
verkjum og gat ekki sofið. Svefnlyf reyndust haldlítil.
Sjúklingurinn var að dauða kominn. Sheskin fann á
spítalanum glas með 20 talídómíðtöflum og: „With
nothing to lose in this case, the patient was given two
thalidomide tablets as a last resort“. Og árangurinn
var þessi: „He slept soundly for twenty hours, and,
upon waking, felt well enough to get out of bed with-
out assistance. After two more pills, his pain disap-
peared entirely and his sores began to heal. When
treatment was stopped, the symptoms returned, and
when it was resumed, his condition again improved
dramatically. Six other patients in the hospital were
then treated, with similar dramatic results" (15).
Þetta var sannkallaður „dramatískur árangur“ enda
kalla Stephens og Brynner þann kafla í sinni bók þar
sem um þetta er fjallað mjög svo hnyttilega „Lazarus
Rises“!
Sheskin gerði svo árið eftir grein fyrir árangri af
meðferð fyrrnefndra sex sjúklinga með talídómíði
(23). Allmörgum árum síðar gerði Sheskin (24) grein
fyrir árangri af meðferð með talídómíði við húð-
hnútabólgu í holdsveiki. Hann benti á að meðferðin
gerði gagn í yfir 90% tilfella, stytti legutíma, auðveld-
aði meðferð með holdsveikilyfjum og flýtti fyrir því
að sjúklingarnir gætu komist til vinnu.
Síðari rannsóknir hafa svo staðfest að hamlandi
verkun talídómíðs á þéttni TNFa í blóði skýrir best
hina miklu og skjótu verkun þess á húðhnútabólgu í
holdsveiki og önnur einkenni henni samfara. INFy
kemur hér líka við sögu (11). Trúlega verkar INFy
fyrir tilslilli TNFa og öfugt.
í júlí 1998 hlaut talídómíð (Thalomid®) viður-
kenningu Fæðu- og lyfjamálastofnunar Bandaríkj-
anna (Food and Drug Administration) til notkunar
gegn erythema nodosum leprosum. Notkun lyfsins er
ströngum skilyrðum háð (15, 25).* Engu að síður
hefur þetta auðveldað læknum að prófa lyfið við
ýmsa aðra sjúkdóma, þar á meðal ýmsa bólgusjúk-
dóma á borð við Crohnsjúkdóm.
2. Svæðisþarmabólga (Morbus Crohn; Crohnsjúk-
dómur).
Svæðisþarmabólga getur verið hvar sem er í melting-
arvegi, en kemur oftast fyrir neðarlega í mjógimi.
Svæðisþarmabólga er einkum meðhöndluð með
amínósalicýlsýru, sykurvirkum sterum, cýklósporíni
eða öðrum svarbælandi lyfjum (auk sýklalyfja). Við
alvarlega þarmabólgu er oftast byijað með stóra
skammta af sykurvirkum sterum. Öll þessi lyf eiga
það sameiginlegt að hamla virkni umritunarþáttarins
NF-kB (samanber á undan) og geta þannig hamlað
myndun TNFa auk ýmissa annarra lífefna. Nýlegt lyf
er infliximab sem er kímerískt (chimeric) mótefni
gegn TNFa. Stungið var upp á því fyrir meira en 20
* Því hefur nýlega verið haldið fram að ómögulegt sé að tryggja
að talídómíð sé ekki misnotað og vægi þess við meðferð á húð-
hnútabólgu í holdsveiki sé nánast ekkert (Pannikar V. WHO
Pharmaceuticals Newsletter 2003; 2:11-2).
Læknablaðið 2003/89 843