Læknablaðið - 15.11.2004, Page 9

RITSTJÓRIUAR6REIIUAR
Upplýsingatækni í læknisfræði
Grundvöllur allrar læknisfræðilegrar meðferðar er
upplýsingamiðlun. Læknar leita upplýsinga um mein-
gerð og nýjar meðferðarleiðir sjúkdóma og skiptast á
upplýsingum um nýjungar og framþróun. Við miðl-
um upplýsingum til samstarfsmanna sem skipta sköp-
um í ákvarðanatöku í daglegum stöfum okkar. Án
þessa upplýsingaflæðis væri læknisfræðileg meðferð
fljótt úrelt, handahófskennd, ósamhæfð og sennilega
í mörgum tilfellum hættuleg. Þess vegna er gríðar-
lega mikilvægt að við ráðum yfir tækni sem auðveld-
ar okkur að nálgast þær upplýsingar sem við leitum
að og gerir okkur mögulegt að miðla upplýsingum til
annarra.
Á síðastliðnum áratug höfum við tekið þátt í mestu
tæknibyltingu mannkynssögunnar. Farsímar, tölvur
og internet hafa opnað gáttir að yfirþyrmandi upp-
lýsingaflæði og jafnframt borið með sér möguleika
á gagnvirkum samskiptum einstaklinga og stofnana
á fljótlegan, öruggan og þægilegan hátt. Tæknilegar
framfarir í læknisfræði hafa á sama tíma orðið stór-
stígari en svo að auðvelt sé að fylgja þeim eftir. Þessi
þróun hefur í heildina leitt til aukins hraða og meiri
skilvirkni í læknisfræðilegri meðferð.
Milliliður á milli læknis og upplýsinga sem hann
þarf að nota og miðla áfram í daglegum störfum er
upplýsingatæknin. Þróun tölvukerfa hefur verið í
burðarliðnum í mörg ár, en heildarlausnin virðist allt-
af vera handan við hornið. Með hliðsjón af tæknibylt-
ingu undanfarinna ára er næsta undarlegt að hagnýt-
ing upplýsingatækninnar skuli ekki vera lengra á leið
komin í daglegum störfum lækna. Á hátæknisjúkra-
húsi eru mismunandi tölvuskrár á mismunandi deild-
um spítalans, engin samhæfð sjúkraskrá og flutningur
upplýsinga milli deilda fer oftast fram á útprentuðum
pappírseyðublöðum og jafnvel handskrifuðum mið-
um. Heilsugæslan í Reykjavík hefur tekið upp marg-
frægt Sögukerfi sem tengist miðlægri tölvu á Heilsu-
verndarstöðinni, en engin miðlun upplýsinga á sér
stað milli einstakra heilsugæslustöðva nema á pappír.
Sömu sögu er að segja um samskipti heilbrigðisstofn-
ana sín á milli og við einkareknu læknastöðvarnar.
Þó hefur gríðarleg vinna verið unnin á síðastliðnum
árum til þess að liðka þessar boðleiðir. Nú í byrjun
21. aldar er enn algengt að sjá lækna sitja á læknastof-
um og skrá nótur með penna og blokk. Þannig virðist
hagnýting framfara í upplýsingatækni ekki hafa náð
til lækna nema að takmörkuðu leyti. Erfitt er að sjá
hvernig þessi raunveruleiki fer saman við það sem við
viljum kalla hátækni í heilbrigðisþjónustu.
Á ráðstefnu Skýrslutæknifélagsins um sjúklinga-
miðuð upplýsingakerfi sem haldin var 15. október síð-
astliðinn kom fram að fjárfesting heilbrigðisstofnana
í upplýsingatæknikerfum væri ekki líkleg til að skila
mælanlegum fjárhagslegum ávinningi fyrr en eftir 10-
30 ár. Hver er þá ávinningurinn af slíkum kerfum og
hvers vegna eru þau nauðsynleg?
I fyrsta lagi er það krafa sjúklingsins að upplýsing-
ar sem hann lætur í té séu rétt skráðar og nákvæmlega,
að þær upplýsingar séu aðgengilegar öðru heilbrigðis-
starfsfólki sem þarf á þeim að halda vegna rannsókna
og meðferðar á vanda hans, hvort sem það er innan
eða utan veggja sjúkrastofnunarinnar. Sjúklingurinn
gerir þær kröfur að þessar upplýsingar tryggi öryggi
hans gagnvart rangri meðhöndlun eða ómarkviss-
um rannsóknum. Að lokum gerir hann þá kröfu að
með þessar upplýsingar sé farið sem trúnaðarmál og
að þær séu ekki aðgengilegar öðrum en þeim sem
á þurfa að halda starfs síns vegna. Til þess að upp-
fylla þessar kröfur allar er gott upplýsingatæknikerfi
nauðsynlegt.
Greiðendur heilbrigðisþjónustu gera þá kröfu að
meðferðin sé hagkvæm og útgjöldum haldið í lág-
marki. Heilbrigðisþjónustan á að vera eins góð og tök
eru á að veita á hverjum tíma. Skilvirkni heilbrigð-
iskerfisins þarf sífellt að efla. Til þess að svo megi
verða þarf öflugt upplýsingatæknikerfi.
Læknar gera þá kröfu að þeir hafi aðgang að þeim
upplýsingum sem þeir þurfa á að halda, bæði fræði-
legra gagna, rannsóknarniðurstaðna og sjúkraskrár-
gagna til að geta stýrt meðferðinni og miðlað upplýs-
ingum um hana til annars heilbrigðisstarfsfólks. Þetta
er ógerlegt án skilvirks upplýsingatæknikerfis.
Þannig verður hinum margþættu kröfum í læknis-
fræðilegri þjónustu ekki mætt án aðkomu upplýsinga-
tækninnar. Hér þarf að nýta möguleika tölvuneta og
internets með aðgangsstýringu og gagnvirkri upplýs-
ingamiðlun. Rafræn samskipti mega ekki mæta meiri
hindrunum en hefðbundin upplýsingaveita gerir. Ótti
við misnotkun upplýsingakerfa má ekki verða til þess
að hefta framþróun þeirra. Tæknilausnir eru fyrir
hendi en hafa af einhverjum ástæðum ekki náð sem
skyldi inn í heilbrigðiskerfið. Augnskannar stjórna
aðgangi að einkareknum heilsuræktarstöðvum en
læknar staðfesta lyfjafyrirmæli með penna.
Á komandi áratug munum við upplifa aukna notk-
un gagnvirkrar upplýsingaveitu í læknisfræði. Sjúk-
lingar munu taka aukinn þátt í ákvarðanatöku um
eigin meðferð og komast í samband við gagnabanka
Karl Andersen
Höfundur er hjartalæknir
á Landspítala og í ritstjórn
Læknablaðsins.
Læknablaðið 2004/90 737