Læknablaðið - 15.11.2004, Síða 21

FRÆÐIGREINAR / ÞROSKI FIMM ÁRA FYRIRBURA
til að fá sem best snið af þroskamynstri barnanna. Við
þroskamælingar var lífaldur fyrirbura ekki leiðréttur
með tilliti til stuttrar meðgöngulengdar. Allir sérfræð-
ingarnir sem komu að þessari rannsókn hafa að baki
margra ára reynslu við skoðanir og þroskaprófanir á
börnum.
Við val á þroskaprófum var tekið mið af aldri
barnanna og þörfum rannsóknarinnar fyrir réttmæt
og áreiðanleg mælitæki sem næðu til helstu þroska-
þátta. Valin voru staðalbundin bandarísk próf sem
höfðu verið notuð hér á landi um langt skeið (30-
32, 40). Þrjú þeirra hafa verið rannsökuð, þar af tvö
aðlöguð og eitt staðalbundið á íslandi. Spurningalisti
um atferli barna og unglinga 4-16 ára (34, 35) sem
notaður var til að fá upplýsingar um mat foreldra á
hegðun barna sinna hefur einnig verið rannsakaður
hér á landi (41). Við mat á vitsmunaþroska var not-
að greindarpróf Wechslers (WPPSI-R) (30) sem
ætlað er að mæla vitsmunaþroska barna á aldrinum
þriggja ára til sjö ára og þriggja mánaða. Prófið
skiptist í tvo hluta, verklegan og mállegan, sem hvor
um sig er sex undirpróf. Niðurstöður eru reiknaðar
frá fimm undirprófum úr hvorum prófhluta. Itarleg-
ar upplýsingar liggja fyrir um mælifræðilega eigin-
leika bandarísku stöðlunarinnar á WPPSI-R (42).
Stöðlun WPPSI-R á íslandi (43) hófst nokkru á
eftir þeirri rannsókn sem hér um ræðir og því var
stuðst við frumþýðingu Jónasar G. Halldórssonar á
fyrirmælum prófsins. Fyrir liggja vísbendingar um
mælifræðilega eiginleika WPPSI-R og eldri útgáfu
prófsins (44-46). Þegar um mikla þroskaskerðingu
eða ákveðnar fatlanir er að ræða getur verið erfitt
að mæla frammistöðu með WPPSI-R og þarf þá að
beita öðrum eða sérhæfðari prófum (47-51). Við mat
á málþroska var notuð íslensk stöðlun bandaríska
málþroskaprófsins TOLD-2P sem kom út fyrir tæp-
um áratug (40). Prófið metur málþroska barna frá
tæplega fjögurra ára aldri til tæplega níu ára aldurs.
Prófið byggir á sálmálfræðilegu líkani og felur í sér
sjö undirpróf sem falla undir tvö málkerfi, hlustun og
tal, og þrjá málþætti, setningafræði-, merkingafræði-
og hljóðkerfisþátt. Mælitölur málkerfa og -þátta eru
reiknaðar út eftir mælitölum undirprófa. ítarlegar
upplýsingar liggja fyrir um réttmæti og áreiðanleika
bandarískrar útgáfu TOLD-2P (31). Einnig liggur
fyrir samanburðarrannsókn á samtímaréttmæti og
áreiðanleika endurtekinnar prófunar íslensku þýð-
ingarinnar (44). Þegar um var að ræða börn sem ekki
náðu lægri málþroskaviðmiðum á TOLD-2P þurfti
að grípa til annarra málþroskaprófa (52, 53). Við
mat á skynhreyfiþroska og skynúrvinnslu var notað
þroskaprófið Miller Assessment for Preschoolers
(MAP) (32). Það gefur víðtækar upplýsingar um
ýmsa þroskaþætti, sér í lagi skynjun, skynúrvinnslu,
jafnvægi, samhæfingu og samspil ólíkra þátta þar
sem einkum reynir á skipulag og framkvæmd við
hreyfiathafnir. MAP prófið felur í sér 27 prófþætti
sem skipa sér innan fimm kvarða en þeir eru:
Grunnþættir skynjunar og hreyfinga, Samhæfing
skynjunar og hreyfinga, Yrtir þættir, Óyrtir þættir
og Samspil ólíkra þátta. Tölulegar niðurstöður fyrir
heildarskor og fyrir hvern kvarða eru settar fram í
hundraðsröð. Hin síðari ár hafa próffræðilegir eigin-
leikar MAP verið kannaðir ítarlega (54-58). MAP
hefur verið notað af iðjuþjálfum um árabil en er
ekki staðlað hér á landi. Til að fá nánari mynd af fín-
hreyfifærni barnanna í þessari rannsókn var stuðst
við Finmotorisk Utvecklingsstatus 1-7 ár (FU). Það
er markbundinn kvarði sem veitir aldursviðmið fyrir
færni í fínhreyfingum og samhæfingu sjónar og handa
(33). Þegar ekki var hægt að leggja þessi þroskapróf
fyrir var annað próftæki notað (59). Spurningalisti
yfir atferli barna og unglinga á aldrinum 4-16 ára
(CBCL) er mikið rannsakaður (60-63). Þetta er staðl-
aður matslisti sem kannar hegðun og tilfinningar hjá
börnum og unglingum. Foreldrar svara ákveðnum
fjölda fullyrðinga. Urvinnsla skilar niðurstöðum á T-
kvarða eða hundraðsraðarkvarða.
I rannsókninni voru notaðar skilgreiningar alþjóða-
heilbrigðismálastofnunarinnar (World Health Orga-
nization, WHO) á meðgöngulengd, fyrirburaskap
og lágri fæðingarþyngd (36) og skilgreiningar WHO
(International Classification of Impairments, Disab-
ilities and Handicaps, ICIDH) á skerðingu (impair-
ment), hömlun (disability) og fötlun (handicap) (37).
Sjúkdómsgreiningar voru samkvæmt International
Classification of Diseases-10 (ICD-10) (38, 39). Við
tölfræðilega úrvinnslu var notuð lýsandi tölfræði, auk
þess sem Kí-kvaðrats greiningu var beitt við saman-
burð á hlutföllum en t-prófi eða Mann Whitney U-
prófi við samanburð hópa. Þar sem ekki var um að
ræða línulegt samband milli breyta var Kendalls að-
ferð notuð til að reikna fylgni. Marktektarmörk voru
sett við p<0,01 í ljósi þess að í rannsókninni voru
bornar saman margar prófaniðurstöður hjá litlum
rannsóknarhópi. Til að fá upplýsingar um styrk sam-
bands (effect size) og merkingu var d-gildi Cohens
reiknað út.
Fengið var skriflegt samþykki fyrir þátttöku í rann-
sókninni frá foreldrum barnanna. Siðanefnd Landspít-
ala og Tölvunefnd veittu leyfi fyrir rannsókninni 27.
og 28. febrúar 1996.
Niðurstöður
Öll samanburðarbörn og 32 af 35 fyrirburum luku
þremur helstu þroskaprófum rannsóknarinnar,
WPPSI-R, TOLD-2P og MAP. Við tölfræðilega próf-
un kom fram munur fyrir öll meðaltöl heildarniður-
staðna WPPSI-R (p<0,001) á milli fyrirbura og sam-
anburðarbarna. Sama átti við um öll undirpróf hvors
prófhluta um sig (tafla I). Frekari skoðun á meðaltöl-
um leiddi í ljós verulegan mun á vægi milli prófhluta
Læknablaðið 2004/90 749