Læknablaðið - 15.11.2004, Qupperneq 64

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SKRÁNING SÉRLYFJA
Vínna að lyfjamálum sumarið 1963
og fyrsta skráníng sérlyfja
Þorkell
Jóhannesson
Ég haföi verið í framhalds-
námi í lyfjafræði í Danmörku
frá hausti 1959. Ég hafði að
vísu einnig gegnt skyldu í
héraði sumarið 1960 og unnið
á spítala sumarið 1961. Vorið
1963 var svo komið að mér
var í mun að komast til Banda-
ríkjanna vegna rannsókna
minna og fékk til þess Ful-
brightstyrk frá hausti 1963 að
telja. Aður en ég færi vestur
skyldi ég vinna að lyfjamálum
á Islandi á vegum landlæknis í
eina fjóra mánuði.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Þorkell Jóhannesson,
Oddagötu 10, 101 Reykjavík
dr. thorkell@simnet. is
Höfundur er læknir
og prófessor úr embætti.
Tilskipun Kristjáns konungs 5. og lyfsölulög
Mér var ætlað að „undirbúa framkvæmd lyfsölulaga"
eins og það hét víst í ráðningarbréfi meðan ég væri
hér á landi þá um sumarið. Þótt merkilegt megi heita
höfðu engin lög um lyf, lyfsölu eða framleiðslu lyfja
gilt hér á landi til þessa tíma, heldur einungis verið
farið eftir konunglegri tilskipun Kristjáns konungs V.
um lækna og lyfsala frá 4. desember 1672.
Margt er merkilegt við þessa tilskipun. í fyrsta
lagi eru ákvæði tilskipunarinnar, sem er alls 30 grein-
ar, yfirleitt ljós og kjarnmikil. Þetta hefur svo í öðru
lagi leitt til þess að efnislega er ýmis ákvæði tilskip-
unarinnar enn að finna í gildandi lögum um lækna og
í lyfjalögum. í þriðja lagi gilti tilskipunin óvenjulega
lengi. Má þannig ætla að varðandi lækna hafi hún gilt
að miklu leyti til 1932 að lög nr. 47/23. júní 1932 um
lækningaleyfi og fieira tóku gildi. Varðandi lyf, lyfsölu,
lyfjafræðinga o.fl. gilti tilskipunin hins vegar hvorki
meira né minna en í full 290 ár, eða þar til lyfsölulög
nr. 30/29. apríl 1963 tóku gildi 1. júlí það ár. í fjórða
lagi er það enn athyglisvert að færa má rök fyrir því að
tilskipunin hafi fyrst verið birt íslendingum á Alþingi
1773, eða sem næst 100 árum eftir útgáfu hennar. Sú
skýring kann að vera á þessu að tilskipunarinnar var
engin þörf á íslandi fyrr en eftir að fyrsti landlækn-
irinn (Bjarni Pálsson 1760) og fyrsti lyfsalinn (Björn
Jónsson 1772) hófu störf í Nesi við Seltjörn.
Á árunum eftir 1920 höfðu verið gerðar ýmsar til-
raunir til setningar laga um lyf og lyfsölu, en þær allar
runnið út í sandinn þangað til 1963, ef undan er skilin
setning sérlaga, svo sem um ópíum o.fl. (lög nr. 14 20.
júní 1923) og lög um gjöld vegna kostnaðar við eftir-
lit með lyfjabúðum (lög nr. 7 4. júní 1924). Varð mér
fljótlega ljóst að mjög hafði verið tekist á um setningu
laga um lyf og lyfsölu áratugum saman. Síðar gerði
ég nokkra grein fyrir þessum málum (Nokkur atriði
um lög, lagafrumvörp og tilskipanir um lyf og lyfja-
mál á íslandi: Læknaneminn 1979; 32; 36-52; Tíma-
rit um lyfjafræði 1979; 14: 71-84). Úr aðgengilegum
heimildum má lesa að áratugalangt þóf í þessu efni
var, svo sem við var að búast, mjög vegna hagsmuna-
gæslu. Mismunandi fagleg sjónarmið skiptu og máli
og sömuleiðis, og ef til vill ekki síst, persónulegur ríg-
ur eða andúð milli manna. Það er hér ekki úr vegi að
skjóta inn að þessi sömu atriði hafa vissulega öll skipt
máli í alkunnu þófi við setningu laga um fjölmiðla á
liðnu vori og þessu sumri.
Undirbúningur laganna frá 1963 gekk ekki held-
ur áfallalaust. Fyrst áttu tveir menn, Sigurður Sig-
urðsson (1903-1986), landlæknir, og forstjóri Trygg-
■gxSfe, 3 öíjríflidu bciiti Smiuaff ©ubá Ttaait/ j?ongc
(il ©anmarct oc ííorgí/ teCSGcntcrSoc @o(§eriJ/ jþethig
/XSwKÍíS) ubi SieKoig / Jjolfien/Sfotmnrn oc©o(mcr(ten / Qitcff,
ÖBmíw oe ubi/OlbcnborgoclOchiim^orfl. ©iorenDe oiflerligi/
níSQinllermiaöigtt crft'vcrfoífiofcrnc(«í>/ en »ií§orort><
nlng n( tabe utfinn hooreffter Medici, iibiijuib Medicini Praxinnn«
Snnr / oc fnmpiliflc2(po(eeferne / fanoiíbennemoeöfommefnní)/ $cri
SÖoriö Stfger oc fimbe/ (Ig/ iimtii SQinnöerletiS beromdiligenöiöoorber/
(luDehnfoe n(te((eocforl;oibe.
t. fee fom begicrer.ní praflicere ubi nogen 'J'be eller Sfeb / i begge
S3orc S jger oc ínnbe/ eltcr (igfor Mcdicinx Doftoribus ubgiffoe /ftu[<
le ep nnfngib elicr lilliebib nf praðiccre eilerfor Medicinx Doftonbui
elltr Liccnciatis paltere, fcrenb bt ljaffvcr fig ^oáFaculcatem Medicam
iSQorií Refidcntz ©ínbJíicbenijnfit nngiffoeí oc frcmoili beriii ricfige
Teftimonia Promotionislcgitimx.bcg beriueb ide atforfiaaeí be Mc-
dici, fom 5}i felff fil Slovib tgcn S.icnni|!e oc Opoarfnmg nllcrnnnbigfi
nnfngcr
a. S3oribegiieinbfíbbcocUnbcrfnnffefTuaetcreff(cr / fnn frembf be
oiKeibiffcSÍjgerocínnbefor Mcdicin* Doftoribus nnfeeb/ oc íilftebis!
nf prafticereeilerinnbremuaí’crforfreituiiib / íngeGradum Doftora-
tusinMedicmai<3!orUniverntcrifficbenijnffn. Ocpnnbc(ingenen<
(en Sremineb ellcr (Jiibfcb figffulle unbflplbeincbforfioreOmfofinínger/
bn ffnlbef octrecn JoerCandidatodlInbf/gradum Doftorarus in Mcdi-
cina nf fnge in Collcgio Acadcmicooin bnnbbel bcgicrer/for Ontfo(i<
niug nffpnre/ fcetler eubiCOot gtue ífircfe effftr Fundarzen; £>c (Tnl Fa-
cultas Mcdica |hn modcrcre fumpcus promotionis nf be icfe offoer<
gnar-fMlfffrtbitfÍH&bfpffceSiljbnler/ dcpofito Academico ber ibereg<
nif/ bogFundarzen fjeUcí i nnbre íOfnabcruforfrencfef.
3. ©cfom il'nn fOfnnbercrelcgitimépromoti Medici, ffu[Iea[Iee>
ne ^nffoe mag( offoer nlf i SQore Sijgerccf anbe ^uor bericf þielp befjefp
olbotbegierií nfprafticere, confulrere ocnllnnbef forreffe/ fombenne
berib Profefijon gtmeí er.
4* 3ngen ubcn promoti Mcdici fom forrmelbef / mnn (ilfiebib
Medicamcnta inboorfiö nf exhibereeHerforfTriffoe; anennbreonrrc
figapbKcfere/ SSnrlfltte/ Chymiftcr, Oculifter, SSrucffnlebere /
£i0«d>
Mynd 1. Myndirt sýnir upphafsgreinar tilskipunar Kristjáns
konungs V. um lækna og lyfsala frá 4. desember 1672. í 1.
og 2. gr. rœðir um kunnáttu lœkna og próf og í 3. grein að
einungis þeir sem hlotið hafi viðurkenningu sem lœknar
megi sinna lœknisstörfum. 14. gr. eru réttindi lœkna nánar
skilgreind.
ingastofnunar ríkisins að undirbúa lögin. Sigurður
sagði mér síðar að hann hefði hlutast til um það að
prófessorinn í lyfjafræði, Kristinn Stefánsson (1903-
1967), sem jafnframt var lyfsölustjóri (forstjóri Lyfja-
verslunar ríkisins), og dósentinn í lyfjafræði lyfsala,
dr. ívar Daníelsson (f. 1920), sem jafnframt var eftir-
litsmaður lyfjabúða, kæmu einnig að starfinu. Þetta
var haustið 1959. Drög að lögunum sá ég fyrst þegar
sumarið 1960, en síðan var sem sagt togast á um text-
ann til 1963. Mestu skipti þó að veruleg átök urðu um
framkvæmd laganna frá 1963. Varð ég óhjákvæmilega
liður í þeim átökum og sætti á tímabili umtalsverðu
aðkasti af hálfu allmargra lækna fyrir hluti sem nú í
dag þykja sjálfsagðir. Sama gilti og að nokkru leyti
um lyfjafræðinga og lyfsala. Get ég ekki að því gert að
þessi átök komu mér ungum og lítt sjóuðum talsvert
í opna skjöldu og hafa skilið eftir á mér mörk og þarf
þó allnokkuð til.
Þegar lögin loksins tóku gildi 1. júlí 1963 var svo
ákveðið að auk prófessorsins í lyflæknisfræði skyldu
792 Læknablaðið 2004/90