Læknablaðið - 15.11.2004, Qupperneq 73

UMRÆÐA & FRÉTTIR / TÖLVUMÁL
Abyrgð lækna og vistun rafrænna
trúnaðarupplýsinga
Fáar starfstéttir eiga eins mikið undir trúnaði við
sína umbjóðendur eins og læknar. Ljóst er að ef ekki
er fullt traust milli sjúklings og læknis eða á milli
lækna um samskipti með trúnaðarupplýsingar sam-
kvæmt 5. mgr. 15. gr. læknalaga þá er vegið að starfs-
grundvelli viðkomandi læknis.
Öryggi trúnaðarupplýsinga ætti því að vera for-
gangsmál hjá læknum en spurning er hvort svo sé í
raun og veru. Nú eru nánast allar upplýsingar um sjúk-
linga og meðferð þeirra vistaðar rafrænt og það eykur
mjög skilvirkni og hagkvæmni í meðferð þeirra. Pað
breytir hins vegar engu um lagaskyldu lækna gagnvart
sjúklingum að gögn séu vistuð rafrænt og þó að
framkvæmd þess öryggis sé falið tölvusérfræðingum
yfirfærist ábyrgð lækna ekki með því. Pað hljómar
ekki vel að þurfa að útskýra fyrir sjúklingi að óheppi-
legar upplýsingar um hann séu komnar út um allt
vegna þess að brotist hafi verið inn í tölvukerfið og
þeim stolið.
Segja má að vandi lækna liggi í að lagaskyldan sé
klárlega á þeirra herðum en vegna forms upplýsing-
anna sé framkvæmd þess öryggis í raun undir forsjá
annarra. Spurningin er þá sú hvort þetta sé ásættan-
legt ástand og þá hvort einhver ástæða sé til að breyta
því eða hvort í raun sé einhver möguleiki á því.
Segjum sem svo að eftir lestur þessarar greinar taki
hver læknir fyrir sig upp á því að vista trúnaðarupp-
lýsingar á staðardrifi í ónettengdri tölvu á skrifstofu
sinni. Ekki væri víst að öryggi upplýsinga batnaði mik-
ið við það. Þar er þó vissulega verið að færa ábyrgð
á þagnarskyldu og framkvæmd þeirrar ábyrgðar nær
hvort öðru en samt er ekki víst að öryggi gagnanna
aukist að sama skapi. Það er nefnilega ekki það að
hættara sé við að brotist verði inn í gögn á netdrifum
eða miðlægum kerfum, heldur fremur að þau eru vist-
uð á formi sem er aðgengilegt fyrir alla sem á annað
borð komast yfir aðgang að þeim. Petta er spurning
um form gagna frekar en aðgang.
Heppilegast væri ef hægt væri að breyta formi gagna
þannig að trúnaðarupplýsingar væru ólæsilegar öllum
nema þeim sem hefðu lykil til að umbreyta þeim í læsi-
legt form. Pá væri vistun gagna ekki lengur aðalatriði
heldur fremur að tryggja reglulegt afrit gagna og það
er eitthvað sem viðkomandi læknir getur gengið úr
skugga um án sérstaks tæknilegs bakgrunns.
í dag er þetta hægt með því að breyta formi gagna
í að vera vistuð á dulkóðuðu formi en séu gögn vistuð
þannig skiptir ekki máli hver er með aðgang að þeim
gögnum. Núverandi staðall hjá bandaríska varnar-
málaráðuneytinu kallast AES (Advanced Encryption
Standard) og gögn vistuð þannig nota allt að 256 bita
dulkóðun og það er nánast ógerlegt að brjótast inn í
þau og þar að auki er mögulegt að setja kerfið upp
þannig að viðkomandi læknir sé með eiginlegan lykil
að gögnum sínum sem handhafi dulmálslykils þeirra.
Öll dulkóðuð gögn byggja á dulmálslyklum til vist-
unar og endurheimtu og ef þessir lyklar eru vistaðir á
tölvulyklum (USB), snjallkortum eða öðrum slíkum
miðlum þá er viðkomandi læknir með fulla stjórn á
öryggi viðkomandi gagna og ábyrgð þagnarskyldu og
framkvæmd hennar fer betur saman.
Venjulega er aðgangur að þessum dulkóðuðu
gögnum ekki einungis tryggður með að vera hand-
hafi tölvulykils sem inniheldur réttu dulmálslyklana,
heldur þarf viðkomandi að vita tiltekin aðgangsorð
að auki.
Petta form aðgangs er kallað tveggja þátta aðgangs-
kerfi (two factor authentication) og er ekki bara not-
að við auðkenningu til að nálgast gögn heldur líka
til auðkenningar inn á margvísleg tölvukerfi eins og
vefpóst og sýndareinkanet (virtual private network,
VPN)
Sú tækni sem notuð er við að dulkóða vistuð gögn
er hins vegar ekki nauðsynlega sú tækni sem heppi-
legust er við sendingu trúnaðarupplýsinga til annarra
lækna eða heilbrigðisstarfsmanna samkvæmt 5. mgr.
15. gr. læknalaga. Samskipti af þessu tagi eru oftar en
ekki með tölvupósti og í sjálfu sér er ekkert að því ef
réttum aðferðum er beitt til að vernda gögnin.
Þó má segja að ef um er að ræða sendingar á trún-
aðarskjölum í tölvupósti þá sé um sama grundvall-
arvandamál að ræða og við vistun skjala. Eins og
varðandi vistun skjala þá er það ekki nauðsynlega að-
gangur að skjölunum heldur form þeirra en það sem
er sérstakt við samskipti til dæmis í tölvupóst er að þá
bætist við auðkenning og dreifing á dulmálslykli.
Sú tækni sem beitt er í dag varðandi þessa tegund
samskipta heitir dreifilyklaaðferð (public key infra-
structure). Pessi tækni gerir viðkomandi lækni kleift
að senda trúnaðarskjöl í tölvupósti á dulkóðuðu
formi og vera þess fullviss að þau sé verið að senda
til rétts viðtakanda og einungis hann geti opnað
gögnin. Einnig getur viðtakandi verið þess fullviss að
sendandi sé sá sem hann segist vera.
Guðjón Viðar
Valdimarsson
Höfundur er framkvæmda-
stjóri Dulkóðun Islandia
www.dulkodun.is
Læknablaðið 2004/90 801