Læknablaðið - 15.04.2005, Qupperneq 44

UMRÆÐA & FRÉTTIR / AF SJÓNARHÓLI STJÓRNAR LÍ
í takt við tímann
Breytt landsiag heilbrigðis á íslandi
Ófeigur T.
Þorgeirsson
Höfundur er meöstjómandi í
stjórn LÍ.
I pistlunum Af sjúnarhóli
stjórnar birta stjórnarmenn
LI sínar eigin skoöanir
en ekki félagsins.
Tímarnir breytast og mennirnir með. Á Vestur-
löndum er ofgnótt, of lítil hreyfing og offita að
verða regla fremur en undantekning. Flestir eru
sammála unr að breyttur lífsstíll sé ein nreginrót
hins æ algenga efnaskiptakvilla eða insúlínvið-
náms. Birtingarform efnaskiptakvilla er mismun-
andi eftir einstaklingunr en samanstendur af há-
þrýstingi („essential"), sykuróþoli/fullorðins-syk-
ursýki, samsetningarvillu blóðfitu með lágu HDL/
háum þríglyseríðum („dyslipidemia"), æðakölkun
(gjarnan smáæðasjúkdómi), aukinni tilhneigingu
til segamyndunar, bólgusvörun í æðaþeli og hækk-
un á bólgumiðlum, próteinmigu, offitu, gáttatifi,
þykknun á vinstri slegli nreð fylliskerðingu og
nrörgu fleiru. Þegar þessi kokteill er svo blandaður
með reykingum, slitgigt og depurð flækjast málin
enn frekar. Einkenni efnaskiptakvilla koma seint
fram, eða einum til tveimur áratugunr eftir að líf-
efnafræðileg nrerki kvillans greinast fyrst (1). Allt
að helmingur landsmanna má búast við að fá kvill-
ann en í mismiklum rnæli þó. Sem dæmi um þetta
er algengi háþrýstings 42% hjá fólki á aldrinum 35-
65 ára (2). Fjöldi einstaklinga með háþrýsting hér
á landi telst því í tugum þúsunda. Afleiðingar efna-
skiptakvilla eru fjölmargar og alvarlegar, meðal
annars fjöllyfjanotkun, og ýmis vandamál sem
tengjast lyfjameðferð, svo sem meðferðarheldni,
aukaverkanir og nrilliverkanir lyfja, öryggismál
sjúklinga og síðast en ekki síst mikill og sívaxandi
kostnaður fyrir samfélagið. Það er ekki lítill eða
einfaldur vandi sem margir læknar horfast í augu
við í starfi sínu. Ef mark er tekið á erlendunr lölum
nrá áætla að 70% af kostnaði heilbrigðiskerfisins
sé vegna langvinnra sjúkdóma og er það eitthvað
til að hugleiða fyrir okkur sem borgum skatta og
önnur opinber gjöld.
Mætir íslenskt heilbrigðiskerfi þessum vanda?
ísland er gott land að búa á. Hér býr fólk við góð
skilyrði miðað við flestar þjóðir. Ennfremur segja
margir að hér sé eitt besta heilbrigðiskerfi í heimi.
Góður árangur í mæðravernd, ungbarnaeftirliti og
bólusetningum eru til marks um það. Ef litið er til
erlendra talna varðandi árangur og umfang þurfum
við þó aðeins að staldra við og spyrja okkur ákveð-
inna spurninga um gæði þjónustunnar. Mætum
við þörfum sjúklinga og kröfum samfélagsins um
gæði, árangur og kostnað ('minni sóun)? Fyrir
vestan haf svaraði hin fræga skýrsla „Crossing
the quality chasm“ þeirri spurningu neitandi á af-
dráttarlausan hátt (3). Dæmi: í einni athugun voru
38% af sjúklingum með greindan háþrýsting eru
meðhöndlaðir að meðferðarmarkmiði (4)! Allir
þessir sjúklingar voru með staðfestan háþrýsting í
sex mánuði eða lengur fyrir athugun. Slembiúrtak
fullorðinna sjúklinga í einni athugun leiddi í Ijós
að 55% þeirra fengu viðeigandi meðferð. í þessari
rannsókn var litið til meðferðar bráðra sjúkdóma,
langvinnra sjúkdóma og forvarnaraðgerða (5). í
takt við þetta fullyrðir „Chasm-skýrslan“ að það
sé gjá, raunar hyldýpi (chasm), á milli þekkingar í
læknisfræði annars vegar og útfærslu þjónustunnar
hins vegar. Nú þarf maður að gæta sín að heim-
færa ekki of mikið á milli landa, en rannsóknir á
gæðavísum hérlendis skortir hins vegar sárlega.
Slíkar mælingar ættu að vera á forgangslista yfir-
lækna stofnana og heilbrigðisyfirvalda. Nokkrar
vísbendingar eru þó til um gæði þjónustunnar hér
á landi. Ingibjörg Guðmundsdóttir og fleiri athug-
uðu notkun blóðþynningar hjá sjúklingum með
gáttatif og reyndist þriðjungur (þeirra sem leituðu
á bráðamóttöku) til helmingur (sem leituðu á
heilsugæslu) vera án blóðþynningar. Reynt var
að ganga úr skugga um að þessir sjúklingar hefðu
ekki frábendingu fyrir warfarín-notkun og allir
höfðu þeir að minnsta kosti einn áhættuþátt fyrir
heilablóðfalli með gáttatifi (6). í fimm ára gamalli
rannsókn Ólafs Samúelssonar og fleiri var litið á
allmarga gæðavísa við innlögn sjúklinga eldri en
75 ára (7). í þeirri athugun voru 48 sjúklingar með
staðfestan kransæðasjúkdóm og 48% þeirra voru
á lág-skammta magnýli og einungis 31% á beta-
hemlum við innlögn. Tíu sjúklingar útskrifuðust
með greininguna hjartadrep og fjórir þeirra (40%)
útskrifuðust á beta-hemlum. í sömu rannsókn kom
fram að af 18 sjúklingum með fyrri sögu um hjarta-
bilun voru þrfr (17%) á ACE-hemlum. Nítján
sjúklingar fengu hjartabilun sem aðalútskriftar-
greiningu og útskrifuðust sex, eða 32%, á ACE-
hemlum. Athyglisverðar tölur. Kannski erum við
ekki svo frábrugðin öðrum þjóðum í þessu efni.
Það kæmi svo sem ekki á óvart (8). Ef maður leyfir
sér að horfa á þetta með augum notanda heilbrigð-
isþjónustunnar þá eru ríflega þriðjungslíkur á því
að hann/hún fái fullnægjandi meðferð á sínum
háþrýstingi. Þrjátíu-fimmtíu prósent líkur að sjúk-
lingur njóti ekki verndar blóðþynningar hafi hann
360 Læknablaðið 2005/91