Læknablaðið - 15.09.2010, Blaðsíða 56

UMRÆÐA O G FRETTIR
AKSTUR - EINBEITING
Akstur og farsímar:
Truflar einbeitingu
Bandarískur heimilislæknir, Amy M. Ship, ritaði
nýlega grein í NEJM um ábyrgð og hlutverk
lækna í fræðslu og forvörnum um notkun farsíma
við akstur. Skoðun Ship er sú að mikilvægt sé að
heilsuvernd fylgi tækniþróun og að nú sé spurt
um akstur og símanotkun ekki síður en um áfengi,
lyf og notkun öryggisbelta svo eitthvað sé nefnt.
Ship bendir á að samkvæmt rannsóknum
fjórfaldast líkur á árekstri ef ökumaður talar í
símann undir stýri og eru jafnar líkunum á árekstri
ef ökumaður er undir áhrifum áfengis eða lyfja.
Önnur rannsókn sýni að hættan á árekstri eykst
23falt ef athygli ökumanns er upptekin við að
senda textaskilaboð, sms. „Vissulega eru ýmsar
truflanir á athygli sem steðja að bílstjórum en
staðreynd er að 275 milljónir Bandaríkjamanna
eiga farsíma og 81% þeirra tala í símann undir
stýri. Afleiðingunum verður helst líkt við drepsótt.
Tölfræði síðustu ára sýnir að ekki færri en 1,6
milljón (28%) umferðarslysa í Bandaríkjunum
valda bílstjórar sem eru að tala í síma eða senda
sms skilaboð. Símtöl valda mun fleiri slysum en
sms sendingar einfaldlega vegna þess að langtum
fleiri tala í símann; handfrjáls búnaður gerir símtöl
við akstur engu öruggari," segir Amy M. Ship.
Yfirvöld hafa sannarlega viðurkennt þennan
vanda og víða um lönd hefur verið bannað að
tala í síma undir stýri. Ekki er fullkomið samræmi
í þessu í Bandaríkjunum þar sem 11 fylki hafa
ekki lögfest bann við notkun síma í akstri.
Akstursöryggisráð Bandaríkjanna viðurkennir
vandann og hefur stofnað samtökin FocusDriven,
sem einbeitir sér að því að hvetja ökumenn til
að halda athyglinni ávallt óskiptri við akstur.
Samgönguráðuneytið bandaríska heldur einnig
úti vefsíðunni www.distraction.gov
„í læknanámi og á háskólasjúkrahúsinu þar sem
ég kenni fá læknanemar og unglæknar reglulega
þjálfun í að spyrja sjúklinga um skaðlega hegðun;
notkun hjálma, öryggisbelta, getnaðarvarna,
sígarettur, áfengi og lyf. Staðfestur árangur af
þessum spurningum er lítill, en við höldum
áfram að spyrja þeirra einsog ég tel að við eigum
að gera. Og eftir því sem tækninni fleygir fram
verðum við að haga spurningum okkar í samræmi
við áhættuna; það er tímabært að við spyrjum
spurninga um akstur og einbeitingartruflanir,"
segir Amy M. Ship.
„Þrátt fyrir að árangur sé ekki mælanlegur
vitum við að ráðgjöf til sjúklinga um hættulega
hegðun getur haft öflug áhrif. Tóbaksvarnarráð
Bandaríkjanna telur að 3 mínútna samtal (læknis
við sjúkling) um skaðsemi reykinga auki líkurnar
verulega á því að sjúklingurinn hætti að reykja.
Samhengið skiptir máli. Þegar heimilislæknir
vekur máls á efninu meðan á heilsufarsskoðun
stendur eru skilaboðin ólík þeim sem birtast í
auglýsingu frá opinberri stofnun á milli bjór- og
kexauglýsinga eða eru prentuð á umbúðir um
varning.
Ég hef nýlega bætt við spurningu þegar ég
fæ sjúkling í árlega heilsufarskoðun. Ég byrja
á spumingu um öryggisbelti. Síðan spyr ég:
Sendirðu sms meðan þú keyrir? Þó mér sé
umhugað um bæði sms og símtöl eru flestir
meðvitaðir um hættuna af því að skrifa sms og
margir dæma það mun harðar. Ef sjúklingur
viðurkennir að hann skrifi sms við akstur deili ég
með honum þekkingu minni og áhyggjum. Margir
sjúklingar sem skrifa ekki sms undir stýri viðra
skoðun sína á því hversu hættulegt það er, en þá
nota ég tækifærið til að benda á að símtöl valdi
fleiri slysum en sms. Þó ég geti vísað á opinberar
tölur og bent á myndefni finnst mér áhrifaríkast
að segja einfaldlega að símtal undir stýri trufli
einbeitinguna á svipaðan hátt og að keyra fullur
- samlíking sem bendir bæði á áhættuna og
undirstrikar brenglað siðferðismat.
Læknar í heilsugæslu eru í einstakri aðstöðu
til að fræða sjúklinga og hafa áhrif á þá.
Spumingar um akstur og einbeitingu eru jafn
mikilvægar í fyrirbyggjandi heilsugæslu eins og
aðrar spurningar. Að spyrja ekki - og fræða ekki
sjúklinga okkar og þar með minnka áhættu þeirra
- jafngildir því að setja í hættu þá sem við viljum
lækna."
Ship AM. The most primary
of care. N Engl J Med 2010;
362:2145-7. -
www.nejm.org
Hávar
Sigurjónsson
568 LÆKNAblaðiö 2010/96