Læknablaðið - 15.12.2011, Qupperneq 29

Y F I R L I T
Vanræktir sjúkdómar þróunarlanda
yfirlit
Júlíus Kristjánsson' læknanemi, Siguröur Guðmundsson2 læknir
ÁGRIP
Vanræktir sjúkdómar þróunarlanda er eins konar samheiti fyrir fjölbreyttan hóp smitsjúkdóma, Þetta yfirlit lýsir stuttlega helstu smitleiðum, faraldsfræði
og áhrifum þeirra ásamt helstu forvörnum og meðferð. Þeir sem helst smitast búa við lakar þjóðfélagsaðstæður og hafa sjaldan aðgang að viðunandi
heilbrigðisþjónustu. Vanræktu sjúkdómarnir eru algengir og valda mikilli sjúkdómsbyrði. í samanburði við HIV, malaríu og berkla má í raun kalla sjúk-
dómahópinn vanræktan en ákveðnir sjúkdómar innan hópsins eru vanræktari en aðrir. Fjármagn sem veitt er til rannsókna virðist ekki vera ákvarðað í
hlutfalli við sjúkdómsbyrði og mikill ávinningur væri af útrýmingu þeirra. Lausn vandans felst í samþættingu eflingar lífskjara og baráttu við sjúkdómana.
(sland hefur þar hlutverki að gegna.
Skilgreining
'Læknadeíid, 2forseti Vanræktir sjúkdómar þróunarlanda (neglected tropical
heilbrigðisvísindasviðs , . ...... , ,
Háskóla ísiands. diseases; VSÞ) er samnefnari fyrir fjolbreyttan hop smit-
sjúkdóma sem algengari eru í hitabeltislöndum. Það
er ekki til ein alþjóðleg skilgreining á því hvaða sjúk-
dómum skuli skipa í þann hóp, en þeir sjúkdómar sem
um ræðir eru oftast mun algengari og alvarlegra vanda-
mál í þróunarlöndum en á Vesturlöndum.1'3 Þeir eiga
það einnig flestir sameiginlegt að valda frekar lang-
vinnum sýkingum og varanlegri örorku smitaðra, en
síður dauðsföllum, þó bráð lífshætta geti verið raunin
í kjölfar smits. Inn í hópinn falla því ekki sjúkdómar
eins og HIV, malaría og berklar.4-5 Sjúkdómarnir kall-
Fyrirspurnir: ast vanræktir vegna þess að þeir þykja fá minni athygli
Júlíus Kristjánsson , .
vestræns vismdasamfelags og minna fiarmagn til rann-
]uk2@hi.is .
sokna, forvarna og meðferða ef miðað er við sambæri-
lega sjúkdóma.6-7 í þessari grein er leitast við að kynna
stuttlega hvaða sjúkdómar skipa þennan hóp, mismun-
andi birtingarmyndir þeirra, faraldsfræði, forvarnir og
meðferð. Einnig eru upplýsingar um sjúkdómsbyrði og
fjárframlög til sjúkdómanna sem hóps teknar saman
og bornar saman við HIV, malaríu og berkla. Reynt er
að svara því hvort um vanrækslu er í raun að ræða og
af hverju hún gæti stafað. Ef svo er, hvað er til bóta og
hvers vegna kemur það okkur á íslandi við?
Helstu sjúkdómar og birtingarmyndir
í flokki VSÞ eru sjúkdómar sem orsakast af bakteríum,
veirum, ormum og frumdýrum (tafla I).
Af algengustu sjúkdómunum má sem dæmi nefna
árblindu (onchocerciasis) og þráðormasýki (filariasis) af
völdum þráðorma. Fullorðinn ormur getur lifað innan
líkama manns í allt að 15 ár og framleiðir á þeim tíma
Barst: 5. september 2011 mörS hundruð lirfur, en lirfurnar valda einkennum í
- samþykkt tii birtingar: manninum, svo sem blindu og soeæðastíflu. Aleenei
30. október 2011. °
er að minnsta kosti 150 milljónir í 83 löndum.3'8'10 Aðrir
Engin hagsmunatengsi aettbálkar þráðorma, svo sem ascaris oe necator, smitast
tilgreind.
með því að manneskja borðar þroskuð egg eða þá að
ormar skríða í gegnum húðina. Þeir valda ýmiss konar
meltingaróþægindum, en mun hættulegra er fyrir börn
að smitast en fullorðna vegna meðfylgjandi næringar-
skorts. Algengi þráðormasýkinga samanlagt er um 2,5
milljarðar, en einn einstaklingur getur verið smitaður af
nokkrum mismunandi þráðormum á sama tíma.11-12
Schistosoma er agða sem syndir um í ferskvatni og
smýgur í gegnum húð inn í blóðrásina. Þær þroskast í
lifrinni og framleiða lirfur sem skiljast út með saur eða
þvagi. Líkt og þráðormarnir geta fullorðnu lirfurnar
Tafla I. Vanræktum sjúkdómum þróunarlanda skipt niður eftir því
hvort sjúkdómsvaldur er baktería, sníkjudýr eða veira.
Bakteríur Augnyrja (trachoma)
Holdsveiki
Buruli-sár
Himberjasótt (yaws)
Niðurgangur
Sníkjudýr Leishmaniasis
Trypanosomiasis brucei
Trypanosomiasis cruzi (Chagas)
Schistosomiasis
Árblinda (onchocerciasis)
Þráðormasýki (fiiariasis)
Iðraormasýking
Dracunculiasis
Niðurgangur
Veirur Beinbrunasótt (dengue fever)
Mýgulusótt (yellow fever)
Japönsk heilabólga
Niðurgangur
LÆKNAblaðið 2011/97 693